نباید «چهارباغ عباسی اصفهان» را از کارکرد فضای عمومی شهری دور کرد

رییس انجمن صنفی مهندسان معمار استان اصفهان گفت: اگر مانع کارکرد فضای عمومی شهری چون چهارباغ عباسی بشویم، اگر در این فضای عمومی شهری منع نشستن ایجاد کنیم، آن فضا دیگر به عنوان فضای شهری عمل نخواهد کرد و از محتوای خودش خالی می‌شود.

آتوسا افغان افزود: وقتی مجموعه‌ای مثل چهارباغ از جمعیت و شهروند خالی می‌شود طبیعی است که عده‌ای در آنجا کلنی‌های خودشان را تشکیل بدهند که الزاماً به معنای گروه‌های عمده شهروندی نیست و بعد همان مجموعه‌ها با اتهامات بزه یا ناهنجاری مورد اعتراض قرار می‌گیرند و این اعتراضات هم باعث تغییر شکل این مجموعه شهری می‌شوند.

«در روزهای اخیر، زمزمه‌های تغییر و بازگشت فضای شهری چهارباغ عباسی از پیاده راه به سواره راه شنیده می‌شود، موضوعی که مدیران شهری آن را تکذیب کرده‌اند. با این وجود میز و صندلی‌های کافه رستوران‌ها از این گذر پیاده راه جمع شده‌اند و رواق‌های مدرسه چهارباغ که عابران در آن‌ها می‌نشستند با شیشه مسدود شده‌اند.»

وی در این ارتباط یادآور شد: به واسطه مطالعات تاریخی و گروهی از دوستداران اصفهان به جهت احیای برخی از مسائل معماری و بافت‌های تاریخی، حرکتی در اصفهان شروع که نتیجه آن احیا کردن فضای شهری قدیمی چهارباغ شد و خوشبختانه با اهتمام شورای شهر و شهرداری وقت، علیرغم انتقاداتی که به آن وارد بود نتیجه هم داد.

افغان چهارباغ را یک فضای شهری پویا خواند و گفت: بعد از اینکه یک دستاورد نصفه و نیمه در راستای احیای پیاده راه چهارباغ تاریخی داشتیم حالا شایعاتی می‌شنویم که ممکن است این فضا به حالت قبل و حضور سواره درآن برگردد که امیدواریم شایعه باشد و فراتر از این نرود.

وی در این ارتباط افزود: اما چهارباغ با همین وضعیتش هم با جمع شدن میز و صندلی‌هایی که کنار مغازه‌ها برای خوردن اغذیه و اندکی استراحت بود، تبدیل به یک وضعیت سوت و کور می‌شود و به این ترتیب روز به روز مراجعه و حضور در چهارباغ کمرنگ می‌شود.

به گفته افغان وقتی شهروند کمتر به چهارباغ مراجعه کند، شهروندی که نمی‌تواند مثل قبل در چهارباغ بنشیند یا استراحت کند، طبیعی است که کمتر به چهارباغ می‌آید و چهارباغ خالی‌تر می‌شود.

رییس انجمن صنفی مهندسان معمار اصفهان با اشاره به وجود فضاهای شهری در سابقه تاریخی اصفهان گفت: شهری که در چند سده قبل برای شهروندانش فضاهایی مثل میدان امام (ره) یا نقش جهان یا چهارباغ طراحی شده است، امروز با وضعیتی مواجه است که به نسبت جمعیت واتفاقات معاصری که در همین ایران یا سایر کشورها رخ داده است، از فقدان فضای شهری رنج می‌برد. وی گفت: در حالی که اصفهان هیچ چیز جدیدی در فضای شهری تولید نکرده و در هیچ کدام از محلاتی که به این شهر اضافه شده است، فضای شهری شاخص و مناسب نمی‌بینیم؛ آنچه هم از فضای شهری تاریخی بوده از آن می‌گیریم و این ضرر بزرگی برای شهروند اصفهانی است.

افغان با اشاره به اینکه در تمام شهرهای ایران، راسته‌ها، خیابان‌ها و میدان‌هایی وجود دارد که به نوعی پاتوق شهری محسوب می‌شوند، جاهایی که محل غذا خوردن، تردد و یا تجمع هستند و شهروندان به آن فضاها تعلق خاطر دارند، گفت: دراصفهان سال‌هاست که این فضاها را نداریم.

وی افزود: شهروند معاصر در ارتباط با سایر انسان‌ها معنا پیدا می‌کند. وقتی به دنبال این هستیم که با محدودیت انسان‌های سالم‌تری باشیم، حتماً راه غلطی می‌رویم.

رییس انجمن صنفی مهندسان معمار استان اصفهان یادآور شد: حتی با باورهای اعتقادی هم، برگزاری نمازهای جماعت از ارکان اصلی شهرهای اسلامی است. شهرها جماعت گریز نیستند اما ساختار شهری آن را مخدوش و با قوانین محدود می‌کنیم و این علاوه بر اینکه با اصول شهرسازی و معماری تعارض دارد بلکه با باورهای فکری و اعتقادی هم در تعارض است.

به گفته افغان در حالی که باید فضاهای شهری را تقویت کنیم، در زمان حاضر و در اصفهان معاصر تولید فضاهای عمومی، فضاهایی هستند که دیگر روباز نیستند.

وی در این رابطه افزود: روباز بودن عامل مهمی برای فضاهای عمومی شهری و این به معنای در ارتباط بی واسطه با طبیعت و اقلیم بودن است. این فاکتور در شهروندان احساس مالکیت به وجود می‌آورد یا این احساس را از او می‌گیرد.

رییس انجمن صنفی مهندسان معمار اصفهان، گفت: اصفهان در مقاسیه با تک تک خواهر خوانده‌هایش فقدان فضای شهری و تعاملات اجتماعی دارد و در این مورد خاص با هیچ کدام از خواهر خوانده‌های خود، تشابهی ندارد.

افغان افزود: ما به هر شکل به انسان‌های اجتماعی نیاز داریم که بطرز موثری تعاملات اجتماعی از نیاز حضور در شبکه‌های اجتماعی کاسته و در تقویت نفس حضور شهروند در بستر شهری تأثیر گذار خواهد بود.

وی رشد برخی معضلات روانی شهروندان را از تبعات خلاء فضاهای شهری دانست و گفت: یکی از دلایل رویکرد زیاد ایرانی‌ها به فضای مجازی، به طور عموم نداشتن همین فضای عمومی و شهری مطلوب است. وقتی پاتوق شهری وامکان تعامل با شهروند به صورت حقیقی وجود ندارد، شهروندان بیشتر و بیشتر به فضاهای مجازی سوق داده می‌شوند.

به گفته افغان فضای شهری و در مقیاس کوچک‌تر پاتوق‌های شهری بخشی از فضای باز و عمومی شهر هستند که در آنجا ماهیت زندگی جمعی شهروندان رقم می‌خورد؛ جایی که همه شهروندان بدون مسائل طبقاتی یا تأثیر عناصر اقتصادی و حتی فرهنگی می‌توانند در آن حضور داشته باشند.

وی در این رابطه افزود: به همین دلیل هر شهری را می‌توان از مقیاس اتفاقاتی که در فضاهای عمومی‌اش می افتد، شناسایی کرد.

افغان با بیان اینکه برقراری تعاملات اجتماعی مهمترین اتفاقی است که در فضاهای شهری می‌تواند رخ بدهد، گفت: فضای شهری سه خاصیت دارد، اول عمومی ست و به همه تعلق دارد و منعی برای حضور در آن نیست، دوم اینکه این فضاها رو بازبوده و سوم محلی برای برقراری تعاملات اجتماعی باشند.

وی افزود: فضاهای شهری نقش مهمی در تعدیل وضعیت روانی و عصبی افراد و شناختشان از جامعه معاصر دارند. به عنوان مثال هرچه قدر شهرها سرانه مسکونی کمتری داشته باشند، فضای شهری در آنها اهمیت بیشتری پیدا می‌کند.

افغان با تاکید بر احساس مالکیت شهروندان در فضاهای شهری، گفت: وقتی شهروندان وارد فضایی مثل “مال‌ها” یا مراکز تجاری می‌شوند، همواره این احساس وجود دارد که این مکان تحت اختیار افراد یا گروهی است وهیچ وقت افراد احساس نمی‌کنند که به این فضا تعلق د ارند. اما این احساس در فضای شهری متفاوت است. شما نمی‌توانید ساعت منع ورود و خروج برای میدان امام (ره) یا نقش جهان بگذارید و هر کس ممکن است در هر ساعت به آنجا مراجعه کند.

وی افزود: منظور از فضای شهری فضای بازی است که به همه شهروندان تعلق دارد. به افراد حس مالکیت می‌دهد. احساس شما وقتی وارد فضایی مثل سیتی سنتر می‌شود با زمانی که وارد چهارباغ، میدان اما یا میدان جلفا می‌شوید، فرق دارد. در این فضاها شهروند احساس تعلق و مالکیت دارد.

به گفته رییس انجمن مهندسان معمار اصفهان، شهری موفق است که بتواند حس تعلق شهروندان را تحریک کند. شهروندی که احساس تعلق داشته باشد قطع یقین به لحاظ روانی و فکری شهروند سالم‌تری است واز سویی خود شهر هم پویاتر، تمیزتر و سالم‌تر خواهد بود.