تحریم‌ها علیه روس‌ها کم اثر است؛ چرا؟!

مرضیه محب‌رسول: چندی پیش رئیس‌جمهور آمریکا رسماً فرمان ممنوعیت واردات نفت و گاز روسیه به این کشور را امضا کرد. پیش از این تحریم‌های بسیار فراگیرتری هم علیه این کشور از سوی آمریکا و شرکای اروپاییش در ناتو اعمال شده بود. هر چند این مدل از تحریم‌ها تاکنون عیله کشوری مانند روسیه بی‌سابقه بوده، اما کارشناسان می‌گویند داده‌ها و اطلاعات آماری نشان می‌دهند تاکنون روس‌ها نه تنها در برابر این محدودیت‌ها به‌خوبی مقاومت کرده‌اند بلکه از ارزش درآمدهای روسیه هم چیزی کم نشده است. بلومبرگ گزارش داده است که درآمدهای روسیه تا ماه گذشته میلادی از مرز ۳۰۰ میلیارد دلار گذشته است. این رقم در سال گذشته چیزی معادل ۲۳۰ میلیارد دلار بوده است؛ البته بخش زیادی از این افزایش درآمد مرهون افزایش قیمت نفت و گاز است، تا جایی که تاکنون هیچ کشور اروپایی حتی نتوانسته واردات انرژی از روسیه را کاهش دهد. در خوش‌بینانه‌ترین حالت کشورهای اروپایی به‌خصوص آلمان در سال آینده میلادی می‌توانند بخشی از وابستگی خود به انرژی روسیه را کاهش دهند چالشی بزرگ که همچنان کفه ترازوی روس‌ها در این نبرد را سنگین نگه داشته است، به وجود می‌آید.

• روسیه چطور مقاومت کرده است

دولت روسیه به خوبی توانسته است ارزش پول ملی این کشور را هم از سقوط نجات دهد. هر چند در آغاز درگیری‌ها در اوکراین ارزش روبل، واحد پول روسیه، به پایین‌ترین حد خود یعنی ۱۲۱.۵ روبل در هر دلار رسید اما با کاهش قیمت تا ۷۱ روبل بار دیگر ثبات به بازارهای این کشور بازگشته است؛ نرخ بالای سود در روسیه ظاهراً یکی از عوامل اصلی تثبیت قیمت روبل است. اندکی پس از شروع جنگ علیه اوکراین بانک مرکزی روسیه با افزایش دو برابری نرخ سود مبنای آن را به ۲۰ درصد رساند. کنترل جریان سرمایه که مانعی در راه خروج ارز از کشور است نیز به کمک بهبود وضعیت روبل آمده است. روسیه با آگاهی از میزان وابستگی اروپا به گاز اعلام کرد مشتریان باید بهای خرید گاز را به روبل بپردازند. اقدام کرملین گرچه در عمل، با مخالفت کشورهای غربی روبرو شده ولی سازوکاری که نهایتاً روسیه برای این تصمیم وضع کرد تغییری در پرداخت‌های خارجی ایجاد نمی‌کند، اما فضای روانی ناشی از اعلام کرملین در مجموع به سود روبل تمام شده است.

سؤال اصلی اینجاست که در شرایط کنونی روس‌ها تا کی می‌توانند در برابر تحریم‌های گسترده مقاومت نمایند؟ جواب اما چندان واضح و روشن نیست. هر چند کرملین ابزارها و راه‌های زیادی برای مقاومت در برابر تحریم‌ها دارد. روسیه برای این حمله و جنگ بهای زیادی را پرداخته است. علاوه بر جنبه مالی عملیات نظامی چهره و پرستیژ این کشور به شدت خدشه‌دار شده است و حالا جنگ اصلی نه در شهرهای اوکراین بلکه در سطح روابط بین الملل و زورآزمایی میان روسیه و ناتو است. پس روس‌ها به آسانی کوتاه نخواهند آمد به‌خصوص اینکه حربه کارآمدی مانند انرژی را هم در دست دارند. در نتیجه راه‌های زیادی برای برون‌رفت از فشارهای تحریم خواهند داشت.

• چین میانبر اصلی

 چین یکی از میان‌برهای اقتصادی خواهد بود. غول اقتصادی که می‌تواند بر روی فرصت‌طلبی آن حساب کند و به راحتی بازاری برای فروش محصولات و رفع نیاز وارداتی داشته باشد، مشابه آنچه چین با ایران در زمان تحریم‌ها کرد البته در مقیاسی بزرگ‌تر و سودآورتر. در روزهای آغاز جنگ اوکراین چینی‌ها اعلام کردند در بحران اوکراین، چین نقشی نداشته و طرف دعوا نیست. مقامات این کشور اعلام کردند نباید تجارت عادی و معمول ما با هیچ کشور دیگری تحت‌تاثیر قرار بگیرد. پکن که روابط نزدیک‌تری با مسکو ایجاد کرده، از محکوم کردن اقدامات روسیه در اوکراین و یا اینکه نام آن را «حمله» بگذارد، سر باز زده و مکرراً از تحریم‌های غربی که آن‌ها را غیرقانونی و یک‌طرفه می‌داند، انتقاد کرده است. هر چند مقامات چینی رسماً اعلام کرده‌اند برای دور زدن تحریم‌ها به روس‌ها کمک نمی‌کنند، اما شواهد تاریخی گویای چیز دیگری است؛ تنها در یک مورد شرکت‌های بزرگ چینی در ماه مارس محموله بزرگی از زغال سنگ را به تبادل یوان از روس‌ها خریداری کرده‌اند، مبادله‌ای که در سایر حوزه‌ها از جمله انرژِی هم قابل گسترش است.

• قیمت نجومی انرژی راهی برای جبران تحریم

یورو نیوز می‌گوید که هرچند اروپایی‌ها با تحریم نفت و گاز در روسیه می‌توانند مسکو را از یکی از منابع مالی خود محروم کنند اما در عین حال راه آسانی برای جایگزینی منابع انرژی روسیه در پیش ندارند. تحریم‌هایی که تاکنون علیه روسیه وضع شده، بانک‌ها و شرکت‌های بزرگ این کشور را هدف گرفته‌اند. این تحریم‌ها پرداخت هزینه خرید نفت و گاز از روسیه را در برنمی‌گیرند. این نشان می‌دهد اثرات تحریم انرژی روسیه بسیار فراگیر خواهد بود. حتی اگر در ماه‌های آینده اروپا بتواند بخشی از وابستگی خود به گاز روسیه را از جایی دیگر تأمین کند روس‌ها می‌توانند با انواع حربه‌ها و کمبود تولید نفت و گاز قیمت انرژی را آنقدر بالا ببرند که بخشی از اثرات تحریم را کم کنند. روسیه پس از آمریکا و عربستان، سومین تولیدکننده بزرگ نفت در جهان است و صادرات روزانه نفت خام این کشور حدود پنج میلیون بشکه اعلام شده که نیمی از آن به اروپا راه می‌یابد. با تشدید تحریم‌ها قیمت نفت در بازارهای جهانی حتی به ۱۴۰ دلار هم رسید. تحلیل‌گران معتقدند جو بازار در این روزها بیش از همه چیز، وابسته به اخبار روانی است. پس روسیه به راحتی می‌تواند در آن ایفای نقش نماید.

• مسأله فقط انرژی نیست

روسیه تنها با تکیه بر انرژی در دنیا قدرتمند نیست. بسیاری از اقلام اساسی از جمله گندم روسیه تأمین کننده امنیت غذایی بخش‌های گسترده‌ای از جهان هستند. تولیدات استراتژیک این کشور به نوعی برای سال‌ها تعیین کننده قیمت مواد غذایی دنیا بوده است و روس‌ها می‌توانند با قطع صادرات و یا افزایش قیمت عملاً بازارهای جهانی را متلاطم نمایند. روسیه بزرگترین صادرکننده گندم در جهان است و بیش از ۱۸ درصد از صادرات بین‌المللی را به خود اختصاص داده است. شکر و جو هم بخش زیادی از صادرات این کشور را به خود اختصاص داده‌اند. روسیه فعلاً بخشی از صادرات خود را متوقف کرده و این امر باعث شده قیمت موادغذایی جهانی افزایش یابد، این اقدام می‌تواند در آینده به صورت گسترده‌تری هم اعمال شود و عملاً دنیا را با بحران روبرو سازد. بانک جهانی هشدار داده است تعدادی از کشورهای در حال توسعه به علت وابستگی به واردات گندم از اوکراین که به علت درگیری با روسیه متوقف شده است، در کوتاه‌مدت با کمبود تأمین این غله مواجه خواهند شد.

در این شرایط مقاومت روس‌ها در برابر تحریم قطعی خواهد بود هر چند در بلندمدت این مدل از تقابل می‌تواند به ضرر هر دو طرف باشد، اما قطعاً نمی‌تواند راهکاری برای بازگشت روسیه به مذاکره و آشتی با اروپا و آمریکا باشد، در نتیجه کارشناسان هم می گویند اثرات سیاسی تحریم در بلندمدت بیشتر از اثرات اقتصادی آن خواهد بود در حالی که عوامل اقتصادی به نفع موفقیت تحریم‌ها عمل می‌کنند، عوامل سیاسی شناسایی شده تأثیرات مبهم و منفی بر احتمال موفقیت تحریم‌ها دارند و درنتیجه قدرت‌گیری روس‌ها و احتمالاً ماندن آنها در مسیر تنش و جنگ با اوکراین را بیشتر خواهد کرد.