گسترش افقی ، ضرورت توسعه یا بلای جان شهرنشینی مدرن

اصفهانی که با بیست سال گذشته متفاوت است؛
گسترش افقی ، ضرورت توسعه یا بلای جان شهرنشینی مدرن

جمعیت استان اصفهان بیش از پنج میلیون و ۱۲۰ هزار نفر در ۲۴ شهرستان است که حدود ۶.۴۱ درصد از جمعیت کشور را تشکیل می دهد.
منطقه اصفهان با مساحت ۲۱۳ کیلومتر و طول جغرافیایی ۵۱ درجه و ۳۹ دقیقه و ۴۰ ثانیه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۲ درجه و ۳۸ دقیقه و ۳۰ ثانیه شمالی بعد از تهران و مشهد سومین شهر بزرگ ایران است.
با افزایش سریع جمعیت و حاکمیت زندگی ماشینی، شهر اصفهان هم گام با دیگر تحولات سیاسی و اجتماعی چنان تغییر کرده است که به درستی می توان گفت که اصفهانی که حتی در بیست سال پیش توصیف می شد با اصفهان امروز از بسیاری جهات متفاوت است.

وابستگی اقتصاد به نفت یکی از بروز گسترش افقی شهرهاست
رییس اداره طرح‌های توسعه شهری و معماری اداره کل راه و شهرسازی اصفهان نیز درباره گسترش افقی شهرهای ایران به ویژه اصفهان گفت: این الگوی نامتناسب رشد شهری در تقابل با رشد ارگانیک، فشرده و متمرکز شهرهای ایران در گذشته است، متاسفانه با ورود مدرنیسم و وابستگی اقتصاد کشور به نفت همچنین تحولات اجتماعی در دهه های گذشته، شاهد گسترش افقی و بدون برنامه اکثر شهرهای کشور بودیم.
علی هنردان تصریح کرد: یکی از شواهد گسترش افقی، وضعیت تراکم های ناخالص مسکونی در شهرها ست به گونه ای که این شاخص در شهرهای بالای ۲۵ هزار نفر کشور ۴۵ نفر در هر هکتار است که البته این شاخص در شهرهای استان اصفهان به دلایل مختلف از این مقدار هم کمتر است و نشان از پراکنده‌ رویی و رشد افقی شهرهای استان دارد.
رییس اداره طرح های توسعه شهری و معماری اداره کل راه و شهرسازی استان اصفهان با اشاره به دلایل گسترش افقی شهرهای کشور به ویژه اصفهان اظهار داشت: رشد شتابان گسترش افقی شهرها خاستگاه تاریخی و دلایل متفاوتی دارد به گونه‌ای که نقطه عطف و شروع پراکنده ‌رویی و گسترش افقی شهرها مربوط به سال های ۱۳۰۰ و دوران پهلوی اول بر می‌گردد.
وی افزود: در این دوره با ورود مدرنیسم و زندگی ماشینی، سرعت قدم های انسانی در مقابل ماشین رنگ باخت، دیوار شهرها تخریب شد و با خیابان کشی های گسترده، شهروند ایرانی فرصت و امکان دوری و جدایی گزینی از مرکز شهر را پیدا کرد.
هنردان ادامه داد: در دوره پهلوی دوم با از بین رفتن تولید سنتی و از هم گسیختگی روابط شهر و روستا، موج مهاجرت به سمت شهرها سرازیر و حاشیه شهرها مامن این تازه واردان شد.
وی خاطرنشان کرد: در دوره های اخیر به ویژه بعد از انقلاب اسلامی سیاست های حمایتی زمین و مسکن همچنین نگاه غیرانتفاعی و حتی غیر اقتصادی به توسعه زیرساخت های شهری موجی از پراکنده رویی و گسترش افقی شهرها را موجب شد.
این کارشناس افزود: البته دلایل دیگری نیز در رشد این پدیده شوم شهری موثر بوده که از مهم ترین آنها می ‌توان به قانون‌ گریزی و توجه نکردن به محدوده های برنامه ‌ریزی شهری، عدم کنترل و نظارت‌های شهرسازی همچنین در مقیاس کلان به نبود اجرای صحیح سیاست های آمایش شهری، منطقه ای و کشوری اشاره کرد.
وی افزود: مقایسه تطبیقی وضعیت امروز و گذشته شهرها در خصوص نحوه پراکنش فضایی، بیان گویایی از معضلات و چالش های گسترش افقی است.
هنردان گفت: در گذشته به ویژه در منطقه کویری ایران و اصفهان شاهد شهر فشرده ایرانی بودیم از خصوصیات این الگوی توسعه شهری می‌توان به یکپارچگی و بهم پیوستگی فضاهای شهری، وجود سلسله مراتب منظم شهری، وجود روابط همسایگی، پیاده‌ مداری شهرها، صرفه ‌جویی در مصرف انرژی، حفاظت از باغ ها و اراضی کشاورزی پیرامون شهر و به طور کلی زیست پذیری شهرها نام برد.
وی معتقد است، در زمان حال به دلیل گسترش افقی شهرها شاهد از دست رفتن کیفیت‌های گذشته و بروز معضلات فراوانی از جمله افت منزلت مکانی و اجتماعی نواحی مرکزی شهر به خصوص بافت تاریخی آن، خروج مالکان قدیمی و جابه‌جایی جمعیت و تبدیل مراکز شهری به مقصد مهاجرت درون شهری اجاره‌نشینان کم درآمد، فرسودگی کالبدی، اجتماعی و اقتصادی، از دست دادن میراث با ارزش مرکز شهر و نقش آن به عنوان قلب تپنده شهر، ایجاد پدیده فقر شهری و به وجود آمدن پهنه‌های ناکارآمد شهری، وابستگی به خودرو، مصرف بیش از حد انرژی، آلودگی هوا، قطع ارتباط بخش قدیم از بخش‌ جدید و توسعه‌ی شهری بدون توجه به میراث معماری و شهرسازی هستیم.
رییس اداره طرح های توسعه شهری و معماری اداره کل راه و شهرسازی استان اصفهان گفت: با گسترش افقی شهرها هزینه ایجاد و نگهداری فضاهای شهری و زیرساخت های وابسته به آن افزایش یافته و با پدیده شهر ناکارآمد مواجه شدیم.
وی افزود: در مجموع این معضلات حاصلی جز شهر ناپایدار را به همراه نداشته و وضعیت امروز مواجه شدن با شهرهایی است که از پایداری اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی فاصله گرفته و از تاب‌آوری مناسبی نیز برخوردار نیستند.

راه برون رفت از گسترش افقی شهر، تغییر دیدگاه نسبت به توسعه شهری است
هنردان با بیان اینکه در زمان حال با بحران پراکنده رویی و ناکارآمدی شهری مواجه هستیم، اظهار داشت: برای برون‌رفت از این بحران باید قبل از هر اقدام، دیدگاه‌ها و پارادایم‌های خودمان را در زمینه توسعه شهری تغییر دهیم.
وی ادامه داد: باید برنامه‌ ریزی بلند مدت ‌مدار را جایگزین چاره‌جویی و راه‌حل‌های کوتاه مدت کنیم، باید توسعه پایدار را جایگزین رشد ناپایدار کنیم همچنین توجه را از کمیت به کیفیت معطوف کرده و نیازهای نسل آینده را مد نظر قرار دهیم و در مقام عمل نیز در دو مقیاس کلان و خرد دست به اقدامات بنیادین بزنیم.
رییس اداره طرح های توسعه شهری و معماری اداره کل راه و شهرسازی اصفهان گفت: به صورت کلی پراکنده ‌رویی و گسترش افقی معلول سیاست های کلان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی کشور است بنابراین ضرورت دارد در مقیاس کلان به اصلاح این سیاست ها با نگاه به مفهوم پایداری و مشارکت جمعی دست بزنیم.
وی ادامه داد: همچنین باید سیاست ‌های آمایش ملی و منطقه‌ ای را در ارتباط با نحوه پراکنش مناسب جمعیت و فعالیت در پهنه سرزمینی برقرار کنیم، اما در مقیاس خرد باید هزینه اقدامات ناپایدار و جابه جایی در حومه و حواشی شهر را افزایش دهیم.
هنردان گفت: همچنین باید هزینه تخلفات ساختمانی افزایش، سوبسیدها را از اقدامات ناپایدار حذف و آن ها را در جهت اقدامات پایدار برقرارکنیم همچنین همگام با انجام اقدامات سلبی دست به اقدامات ایجابی همچون توانمندسازی ساکنین شهری و رشد و ارتقای دانش و فرهنگ شهروندی بزنیم.