دلار در سقف؛ توان اقتصادی مردم در کف

امیرمیریان : این روزها در حالی پاستور نشینان از به حرکت درآمدن قطار پیشرفت کشور سخن می گویند که دلار، خودرو و سکه چنان ترمزی بریده و صدای همه مردم را در آورده است که در دولت کسی داوطلب صحبت کردن با مردم در این باره نمی‌شود! هرچند مردم باور دارند که بالا و پایین آمدن دلار یک رویدادی ناگزیر است اما آنچه برای انها سل برانگیز و بحران زا است، عدم توانایی دولت کنترل این نوسانات و عوامل مؤثر برآن است. آنان این روزها بارها از خود می‌پرسند که چرا این نوسانات ارزی رخ می‌دهد؟ چرا این گرانی در کشور ما اغلب به صورت تصاعدی و نه در یک روند پیوسته روی می‌دهد؟ این نوسانات و تکان‌های ناگهانی چگونه تمام بازارها و البته زندگی آنها را متأثر از خود می‌کند؟ و نهایتاً اینکه طی چه فرایندی آرامش به بازار ارز باز می‌گردد و نقش سیاستگذار و فضای اقتصادی و سیاسی کشور در این بین چیست؟

• دلایل گرانی دلار

کارشناسان دلایل سیاسی و اقتصادی متعددی برای علت افزایش نرخ دلار نام می‌برند. آنان معتقدند به نتیجه نرسیدن مذاکرات وین و معکوس شدن موضع غرب درباره میزان همکاری تهران را باید اولین محرک رشد دلار دانست. البته در این میان به نقش پالس‌های بی‌نتیجه نیز در جهش نرخ ارز در ماههای اخیر باید پرداخت پالس‌هایی از جمله ازادسازی ۷ میلیارد دلار از پول‌های بلوکه شده ایران در کره‌جنوبی که حتی از طریق برخی از مسئولان نیز به آن پرداخته شد اما تا امروز هیچ اقدامی در راستای آزادسازی پول‌های بلوکه شده ایران صورت نگرفته‌است و هیچ خبری نیز از آن به میان نیامده‌است. از سوی دیگر معامله گران می گویند یکی از دلایل صعودی شدن نرخ دلار ناشی از افزایش سطح انتظارات تورمی و در نتیجه تمایل افراد به حفظ ارزش دارایی‌های خود است. البته در این میان سیگنال‌های افزایشی نرخ حواله درهم و کانال شکنی قیمت دلار در بازارهای مجاور ایران هم باعث شده نرخ دلار در تهران فضایی شود. برخی دیگر از کارشناسان بر این باور هستند که با توجه به اینکه در شرایطی هستیم که هیچ تغییری در واردات و صادرت رخ نداده و تراز تجاری کشور تغییری نکرده و به تبعان درآمدهای ارزی کشور نیز ثابت است ولی ما شاهد منفی‌تر شدن حساب سرمایه هستیم باید گفت ناآرامی‌های سیاسی داخلی در ماه‌های اخیر منجر به این شد که فضای رسانه‌ای با ایجاد جو روانی، صاحبان سرمایه را ترغیب به تبدیل پول‌های خود به دلار کند و در این راستا افزایش خروج سرمایه و منفی‌تر شدن حساب سرمایه‌ای کشور به افزایش نرخ ارز دامن بزند.

• توپ دولت در زمین مردم

ابراهیم رئیسی که کمی بعد از انتخابات ۱۳۹۶ و رسیدن دلار به ۵ هزار تومان، به کنایه دولت حسن روحانی را مورد نوازش قرار داده بود؛ هم اکنون با چالش سنگینی دست و پنجه نرم می‌کند. اما گویا دولت در نظر دارد توپ این گرانی‌ها را در زمین مردم بیاندازد. آقای رئیس جمهور این روزها گرانی دلار را موقتی می‌داند و می‌گوید با مشارکت مردم، نرخ تورم و ارز شرایط کاهشی پیدا خواهد کرد. البته توضیح نمی‌دهد که مردم چگونه باید مشارکت کنند تا قیمت دلار و نرخ تورم کاهش پیدا کند. همچنین وی بارها دستور شناسایی و برخورد با عوامل نوسان بازار ارز را داده بود اما تاکنون تنها نتیجه این دستورات بازداشت چند دلال و افزایش بی سابقه قیمت‌ها در بازار و افزایش نرخ تورم بوده است. در این راستا وزیر صمت هم مردم و تلاش آنها برای حفظ ارزش پول را عامل افزایش قیمت‌ها به ویژه خودرو اعلام کرده اما نگفته مقصر ایجاد این شرایط ‌(رشد انتظارات تورمی و صعود قیمت ارز و سرمایه شدن کالاهای مصرفی) کیست؟ آیا تقصیر اینها نیز بر گردن مردم است؟ آیا شهروندان زمینه تحریم را فراهم کرده‌اند، انتظارات تورمی را بالا برده‌اند و ارز را به بالای ۴۲ هزار تومان رسانده‌اند یا سیاستگذار؟ پرواضح است که مقصر بروز این شرایط، سیاستگذار است. مردم تجربه تلخی از سال ۹۷ دارند دران مقطع با خروج آمریکا از برجام، بازارهای مختلف متأثر از رشد انتظارات تورمی و صعود قیمت ارز، با انفجار قیمتی مواجه شدند و خودرو یکی از آنها بود (هرچند خودرو ذاتاً کالایی سرمایه‌ای به شمار می‌رود، با این حال در ایران به یکی از ناجیان حفظ ارزش پول تبدیل شد) اکنون هم اگر شهروندان نقدینگی خود را به کالاهایی مانند خودرو تبدیل می‌کنند، یک رفتار طبیعی و عاقلانه برای حفظ ارزش پول است. بنابراین اینکه وزیر صمت تلویحاً مردم را مقصر افزایش قیمت دلار و خودرو در بازار می‌داند و به نقش سیاستگذار در ایجاد زمینه برای سرمایه‌ای شدن کالاها اشاره نمی‌کند، شانه خالی کردن از زیر بار مسوولیت و انداختن توپ به زمین دیگری است.

• اقشار ضعیف جامعه آسیب پذیرترین گروه از گرانی دلار

 گرانی دلار هرچند که دخلی به مردم عادی ندارد اما بیشترین آسیب آن شامل اقشار ضعیف می‌شود؛ چرا که ظرفیت فشارهای اقتصادی برای اکثریت جامعه زمان زیادی است که از حد معمول گذر کرده و به مرحله اضطرار رسیده است و جایی برای تحمل این وضعیت وجود ندارد. ضمن اینکه اگر می‌بینیم بسیاری از مردم واکنشی نسبت به این مسئله نشان نمی‌دهند به این سبب است که بسیاری از آنها توانایی خود را درتأمین و مدیریت اقتصادی زندگی را از دست داده‌اند و دیگر برایشان فرقی نمی‌کند که در سقوط اقتصادی با چه سرعتی پیش بروند. گرانی دلار و به تبع آن رشد تصاعدی قیمت‌ها و خدمات باعث تضعیف شدید و حتی از بین رفتن طبقه متوسط درجامعه ایران گردیده است. وقتی گرانی‌هایی همچون وضعیت فعلی نرخ ارز از حد و مرز خود عبور کنند، دیگر اشتغال‌های خرد و متوسط که تأمین کننده نیازهای اکثریت جامعه هستند از بین خواهند رفت. با از بین رفتن این مشاغل شدت بیکاری و کمبود درآمد، جامعه را به انحراف خواهد کشاند و انواع آفت‌های اجتماعی را رقم خواهد زد که مهمترین و بزرگترین آن فروپاشی بنیان خانواده‌ها است.