مردی که اقتصاد نخوانده نوبل اقتصاد گرفت!

دنیل کانمن، متولد ۵ مارچ ۱۹۳۴، بخشی از کودکی خود را در فرانسه تحت اشغال آلمان نازی گذراند. به دستور نازی‌ها، یهودیان باید روی لباس‌هایشان از ستاره داوود استفاده می‌کردند. دیگر دستور آن‌ها این بود که یهودیان نباید بعد از ساعت ۶ عصر در خیابان باشند. روزی کانمن کوچک، بی‌توجه به ساعت، مشغول بازی در خانه یکی از دوستان مسیحی‌اش بود. ساعت از ۶ گذشت. او لباس خود را پشت‌‌ورو کرد تا ستاره‌اش مشخص نشود و به سمت خانه حرکت کرد – چند خیابان بیشتر راه نبود
وسط مسیر یکی از سربازان نازی را دید که به سمت او حرکت می‌کند؛ «او یونیفر مشکی به تن داشت، همان رنگی که به من گفته بودند از همه بیشتر از آن باید بترسم.» تا او در گرگ‌ومیش این بود که چه باید بکند، سرباز به او رسید. او را بلند کرد و در آغوشش کشید. بعد زمینش گذاشت و به آلمانیِ گرم چیزی‌هایی به او گفت. در آخر هم، سرباز سیاه‌پوش، کیف پولش را در آورد، عکس کودکی را به کانمن نشان داد و مقداری هم پول در دستش گذاشت. این نوبلیست اقتصاد که امروز شمع ۹۰ سالگی خود را فوت می‌کند، به این‌جای داستان که می‌رسد، می‌گوید: «من به خانه برگشتم، مطئمن‌تر از همیشه، که مادرم درست می‌گفت: مردم بی‌نهایت پیچیده و جالب هستند.»

عشق به روانشناسی
کانمن در سال ۲۰۰۲ به‌صورت مشترک برنده جایزه نوبل علم اقتصاد شد. اما او اقتصاد نخوانده بود. همان‌طور که در داستان بالا تعریف می‌کند، او از کودکی شیفته پیچیدگی و جذابیت انسان‌ها شده بود. کانمن بعد از پایان جنگ جهانی دوم به سرزمین‌های اشغالی رفت. او در «هیبرو یونیورسیتی» اورشلیم روانشناسی خواند، هم‌زمان هم مدرک ریاضیات گرفت. هرقدر در ریاضیات متوسط بود در روانشناسی درخشان ظاهر شد. علاقه او به سوالات بنیادینی چون معنای زندگی، دین و تعالی او را به این رشته می‌کشاند. او در ۱۹۵۸ برای تحصیل روانشناسی در مقطع دکتری به دانشگاه برکلی کالیفرنیا رفت.

نقد پیش‌فرض‌ اقتصاددان‌ها
در دهه‌های آخر قرن بیستم، جریان اصلی علم اقتصاد پیش‌فرض محکمی داشت که «انسان عقلانی رفتار می‌کند.» کانمن انسان مورد مطالعه اقتصاددان‌ها آن زمان (و البته بسیاری در امروز) را «انسانِ اقتصادی» می‌خواند. آزمایش‌ها و تحقیقات او نشان داد که «انسان واقعی» در بسیاری از موارد مثل فرضیه اقتصاددان‌ها –بخوانید انسانِ اقتصادی- رفتار نمی‌کند. البته که کانمن همیشه تاکید می‌کند که این به معنای آن نیست که «انسان غیرعقلانی» است.