سد چمشیر؛ بی آب و پر حاشیه!

حسام داوودی : داستان سد چمشیر روز گذشته با خبری به نقل از یک روزنامه اینترنتی‌ترند شد. خبری که پای چینی‌ها را هم وسط کشید تا نگرانی‌های زیست محیطی را افزایش داده باشد.

• سد «چم‌شیر» کجاست؟

سد «چم‌شیر» در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی شهر دوگنبدان در استان کهگیلویه و بویراحمد و بر روی رودخانه زهره در مراحل پایانی ساخت قرار دارد. سدی که وزارت نیرو آن را حیات‌بخش برای شرق خوزستان می‌داند اما برخی کارشناسان و دوست داران محیط زیست آن را زمینه‌ساز مرگ عروس زاگرس یا همان رودخانه زهره و خسارت سنگین برای خوزستان معرفی می‌کنند.

رودخانه زهره در واقع رودخانه‌ای به طول ۴۷۵ کیلومتر که از دو رود «فهلیان» و «تنگ شیو» در شهرستان ممسنی استان فارس سرچشمه می‌گیرد و با عبور از گچساران در استان کهگیلویه و بویراحمد به سمت خوزستان و درنهایت خلیج‌فارس ادامه راه می‌دهد. اما حالا دغدغه‌مندان محیط زیست درباره مرگ این عروس زیبای زاگرس هشدار داده‌اند و از عواقب جبران ناپذیر آبگیر سد چمشیر بر محیط زیست و حیات وحش می‌گویند.

• مشخصاتِ خاص سد چم‌شیر

سد چم‌شیر، بلندترین سد وزنی از نوع بتنی غلتکی (آر. سی. سی) ایران است با دارا بودن مخزن ۲.۳ میلیارد مکعب، دریاچه‌ای به طول ۴۸ کیلومتر و وسعت ۵۱ کیلومتر مربع است قرار بود دی ماه امسال آبگیری شود ولی به دلیل شائبه‌های فراوان در مورد عملکرد و عوارض احتمالی هنوز آبگیری نشده ولی برخی می‌گویند شمارش معکوس برای آبگیری این سد پرحاشیه آغاز شده است.

برخی از کارشناسان و متخصصان محیط زیست و آب معتقدند اگر چمشیر آبگیری شود، تراژدی گتوند ۲ تکرار می‌شود و به شدت مخالف آبگیری سد چمشیر هستند. 

• گتوند یکی از فاجعه بارترین سدهای ایران است

مهدی فصیحی هرندی پژوهشگر دیپلماسی آب در رابطه با این موضوع گفت: بررسی موردی سدها امری صحیح نیست و باید مساله بزرگ‌تری که سال‌های سال در مورد آن بحث شده است را مورد برسی قرار داد. اما درمورد چم‌شیر مناقشه‌ای دارد که عده‌ای می‌گویند چاه‌های نفت در آن منطقه وجود دارد و شرایط مشابهی با گتوند دارد. به نظر می‌رسد با توجه به عدم وجود اطلاعات و اینکه متأسفانه در پروژه‌های مهندسی سد به قدری عدم شفافیت وجود دارد که هر پروژه‌ای که اجرا می‌شود بدون آنکه اطلاعاتی به دست کارشناسان برسد آنها مجبور می‌شوند گمانه زنی‌هایی مبتنی بر شواهد علمی داشته باشند.

این پژوهشگر آب ادامه داد: سد سازی همانند انتقال آب دریای خزر به سمنان است مباحث زیست محیطی آن مطرح نشد و پس آن این مساله که آیا انتقال یک متر مکعب آب اقتصادی است یا خیر سخنی به میان نیامد.

وی ادامه داد: زمانی که سد ساخته می‌شود، برای آن اهدافی نیز تعیین می‌شود؛ تأمین آب شرب، کشاورزی و تولید برق به هر دلیلی هر یک از این دلایل محقق نمی‌شود.

• خطر ایجاد کانون‌های بزرگ ریزگرد

حسین آخانی عضو هیئت علمی دانشکده زیست‌شناسی دانشگاه تهران نیز در این زمینه معتقد است: آبگیری سد باعث می‌شود جلوی سیلاب‌های رودخانه زهره گرفته شود و با این کار مانداب‌هایی که در اطراف هندیجان وجود دارد، آبی دریافت نمی‌کنند و به کانون‌های بزرگ ریزگرد تبدیل می‌شوند. موضوع دیگری که سازندگان سد به عنوان یک نکته مثبت از آن یاد می‌کنند

به گفته این پژوهشگر، گونه‌های درختی و درختچه‌ای در سازند گچساران به سختی رشد می‌کنند و فقط گونه‌های اندکی در آنجا دوام می‌آورند و در حال حاضر حدود ۵۰۰ هکتار جنگل در بستر آن رودخانه زهره وجود دارد و با آبگیری سد این پوشش از بین خواهد رفت. آخانی همچنین گفت: وقتی سد آبیاری شود به دلیل تجمع مواد آلی که در آنجا وجود دارد با انتشار متان مواجه می‌شویم که یک گاز گلخانه‌ای است.

• مزایای آبگیری سد از نگاه کارشناسان وزارت نیرو

اما برخی در بخش وزارت نیرو و شرکت آب منطقه‌ای استان رویکرد موافق دارند. آرش مصلح، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای کهگیلویه و بویر احمد گفت: تأمین آب زمین‌های کشاورزی پایین دست از مهمترین مزایای احداث سد “چم‌شیر” در استان است که با توجه به خشکسالی‌های پیاپی سال‌های اخیر نیازی برای تحقق کشاورزی پایدار و بهبود وضعیت معیشتی بهره برداران است.

وی تاکید کرد: تولید انرژی برقابی به میزان ۴۸۲ گیگاوات ساعت در سال از دیگر مزایای این سازه بزرگ آبی است که می‌تواند بخشی از برق مورد نیاز استان کهگیلویه و بویراحمدی را تأمین کند.

به گفته مصلح، حدود ۱۲۵.۶ میلیون متر مکعب از آب سد چم‌شیر برای مصارف صنعت و کشاورزی کهگیلویه و بویراحمد اختصاص دارد که تحقق این میزان آب، رونق تولید و اشتغال در این حوزه‌ها را به دنبال خواهد داشت.

• مجلسی‌های مخالف

اما درباره این موضوع برخی نمایندگان مجلس هم مخالفت دارند. سید کریم حسینی نایب رئیس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی با بیان اینکه آبگیری سد چم‌شیر تکرار تراژدی تلخ سد گتوند در خوزستان است، گفت: این سد اصلاً نباید آبگیری شود. نمایندگان خوزستان مخالفت خود را با آبگیری سد چم‌شیر به وزارت نیرو و همچنین افرادی که در دولت پیگیر این مساله هستند اعلام کرده‌اند و این سد اصلاً نباید آبگیری شود.

وی با بیان اینکه سد چم‌شیر در مسیر رودخانه زهره است، افزود: متأسفانه این سد ساخته شده اما مخالفت نمایندگان خوزستان برای آبگیری سد همچنان پابرجا است زیرا این مخالفت براساس نظارت کارشناسان این حوزه است.

درباره اقدامات و رویکرد سازمان حفاظت محیط زیست به سراغ علی سلاجقه رئیس سازمان حفاظت محیط در گفت و گو با مهر درباره موضوع آبگیری سد چم شیر و گلایه دوستداران محیط زیست و دغدغه‌های مردم در این زمینه اظهار داشت: این موضوع تحت رصد سازمان حفاظت محیط زیست قرار دارد. هفته گذشته به کهگیلویه و بویراحمد سفر کردم. این مسئله برایم مهم است و سازندهای منطقه را هم می‌شناسم.

وی افزود: سازندهای گورپی، میشان، آقاجاری و گچساران از جمله سازندهای زمین شناسی این منطقه است که معمولاً املاح دارند و جنس سنگ به صورتی بوده که اگر به آن آب برسد یا انحلال ایجاد می‌کند و یا کیفیت آب سریع تغییر خواهد کرد.

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: سد چم شیر به ویژه دریاچه روی سازند گچساران ساخته شده و طبق اطلاعات وزارت نیرو و مدیر آب منطقه‌ای استان کهگیلویه و بویراحمد و افرادی که تخصص زمین شناسی دارند می‌گویند بهره برداری از سد مشکلی ندارد.

سلاجقه تصریح کرد: من به آنها گفته‌ام و به ملت هم قول می‌دهم که اجازه ایجاد گتوند ۲ را نخواهیم داد. کاملاً مسئله سد چم شیر باید به لحاظ علمی و تخصصی بررسی شود.