دومین محصول صادراتی ایران در حال نابودی است

فرزانه مستاجران

بازار شناسی یکی از مهم ترین مباحث در مدیریت صادرات است. هر چند طی سالهای متمادی سلیقه ی افراد در جهان تفاوت چشمگیری پیدا کرده است اما فرش ایرانی هنوز در سلیقه همه ی افراد جهان جایگاه ویژه ای دارد. اما چرا در سالهای گذشته فرش دستبافت ایران نتوانسته صادرات چشمگیری داشته باشد جای سوال دارد؟ چندین عامل دخیل هستند تا یک محصول در سلیقه افراد جای داشته باشد اما در سبد خریدشان خیر، که از مهم ترین آنها تقلب و عدم رضایت در فروش است. عدم بازاریابی مناسب و پیشی گرفتن دیگر کشورها در این بازار نیز جز عوامل موثر در پسرفت فروش فرش دستبافت ایرانی به حساب می آید. هم چنین تحریم ها از عوامل خلل در بازار فرش ایران است. بعد از نفت دومین کالای تحریم شده ایران فرش دستباف بود، قبل از تحریم این کالا، ٢٩ درصد از فرش دستباف کشور به امریکا صادر می شد.

هر چند مسئولین طی سال گذشته تلاش فراوانی در جهات رفع مشکلات صادرات فرش انجام داده اند اما انگار دست های پشت پرده از سالها قبل برای واژگونی این صنعت دست به کار شده اند.  براساس آمار در دوره سال های ۱۳۹۱-۱۳۸۳ صادرات فرش کاهش حدود ۶۰ درصدی را تجربه کرده و از ۵۳/ ۱۲۲ میلیارد ریال در سال ۱۳۸۳ به ۵۱/ ۴۹ میلیارد ریال در سال ۱۳۹۱ رسیده است. آمریکا بزرگ‌ترین خریدار فرش ایران بوده است و سال ۹۶، ۱۸۶۴۲۴۱ کیلو گرم فرش به ارزش ۱۲۵۶۴۲۳۲۸ دلار آمریکا صادر شده است که  این رقم در سال ۹۸ به صفر رسیده است. صادرات فرش دستباف در سال ۹۸ حدود ۷۰ میلیون دلار بوده ( به غیر از کشور آمریکا که واردات فرش ایران را ممنوع کرده) و تا کنون این میزان کاهش صادرات در فرش دستباف را شاهد نبودیم و سابقه نداشته است. در طول سال‌های قبل در بد‌ترین شرایط صادرات فرش از ۴۰۰ میلیون دلار کمتر نبود حتی در دوران جنگ و بعد از آن نیز صادرات فرش دستباف شرایط بهتری از سال ۹۸ داشت.

در سوی دیگر قالی بافانی هستند که تمام مخارخ زندگی خود را از این راه تامین می کنند. باتوجه به قطع کمک های سازمان برنامه و بودجه کشور، بیمه قالیبافان از سال ٩٢ با مشکل همراه شده است. فرش دستباف در تمام دنیا با نام ایران شناخته می‌شود و تاثیر زیادی در اشتغال روستاییان مناطق محروم و زنان سرپرست خانواده دارد، اما در چند سال گذشته به دلیل تحریم‌ها صادرات آن با مشکلاتی روبه رو شده است. عدم صادرات این فرش ها هم مزید بر علت شده تا مشکلات این قشر زحمت کش افزایش چشمگیری داشته باشد. البته این مشکلات از وقتی شروع شد که برخی از دلالان بی خرد این هنر را به کشورهایی چون افغانستان و چین بردند و کم کم فرش افغانی و چینی جایگاه فرش ایران در خانه های جهان را به خود اختصاص دادند. فرش دستباف که در دنیا به نام ایران شناخته می‌شود، روی خاک تمام کشور‌های دنیا خودنمایی کرده و این روز‌ها مشقت‌های زیادی را تحمل می‌کند. در کنار تحریم‌های خارجی، مصوبات و تصمیماتی که از سوی مسئولان گرفته شده فشار تحریم‌ها را بر روی قالیبافان و صادر کنندگان فرش بیشتر کرده است. به گفته صادرکنندگان فرش دستباف از زمان راه اندازی سامانه رفع تعهدات ارز از سوی بانک مرکزی صادرات با کندی مواجه شده است و بسیاری از بازرگانان دیگر تمایلی به صادرات فرش ندارند. در این بین مسلما دولت باید تسهیلاتی برای رونق این بازار فراهم کند تا ذینفعان آن که تولید کنندگان روستایی و عشایری هستند بیش از این در مذیقه قرار نگیرند. روزگار کرونایی به شدت بر این اقشار ضعیف فشار وارد کرده و اگر به آنها کمک فوری نشود شاید دیگر نسل بعدی ما فرش دستبافت ایرانی را نتواند به چشم ببیند زیرا تولید آن برای همیشه متوقف خواهد شد.