پای پوتین برگلوی گرسنگی

زینب کیانی: چندی پیش خبر رسید که براساس گزارش اسپوتنیک، ناوگان روسیه در دریای سیاه، از طریق هوا و زمین در آب‌های خلیج سواستوپل مورد حمله قرار گرفته است؛ این خبر کمی قبل‌تر از خبر عقب گرد از خرسون منتشر شد. آن زمان هم وزارت دفاع روسیه هم اعلام کرد که پس از حمله «تروریستی» در سواستوپل، روسیه مشارکت در «معامله غلات» را به حالت تعلیق درآورده است.

در واقع از آغاز نبرد روسیه در ۲۴ فوریه و محاصره دریایی اوکراین، صادرات غلات را متوقف و ده‌ها کشتی تجاری را سرگردان کرده و بیش از ۲۵ میلیون تن غلات را در سیلوهای «اودسا»، «آزوف» و دیگر بنادر اوکراین قفل کرده است. این بزرگترین جنگ در اروپا از سال ۱۹۴۵ است. این جنگ زمینه صعود نرخ مواد غذایی در دنیا را فراهم کرد. در ادامه با رایزنی انجام شده از سوی سازمان ملل و با تلاش ترکیه روسیه با ایجاد کریدور امن بشردوستانه برای صادرات غلات از اوکراین از مسیر دریای سیاه موافقت کرد. این موافقت تاثیری به سزا در افت نرخ غلات در بازارهای جهانی داشت. تنها در ماه ژوئیه بیش از ۹.۵ میلیون تن ذرت، گندم، محصولات آفتابگردان، جو، کلزا و سویا از اوکریان و از مسیر دریای سیاه به سایر نقاط دنیا صادر شد.

اما ظرف روزهای پایانی ماه اکتبر، روسیه از این تعهد خارج شد و اعلام کرد که دیگر نمی‌تواند ایمنی کشتی‌های غیرنظامی را که تحت این پیمان سفر می‌کنند تضمین کنند.

همین کافی بود تا در اولین یکشنبه نوامبر هیچ کشتی از طریق کریدور بشردوستانه دریایی ایجاد شده حرکت نکرد.

زلنسکی در واکنش به این اقدام روسیه گفت: روسیه خیلی پیش‌تر و با مانع‌تراشی بر سر راه حرکت کشتی‌های حامل مواد غذایی اوکراین شروع به تشدید عمدی بحران غذایی کرد. وی افزود: روسیه از ماه سپتامبر که حرکت کشتی‌ها را با مواد غذایی ما مسدود کرد، دست به تشدید عمدی بحران غذایی زد. از سپتامبر تا اکنون، ۱۷۶ کشتی در کریدور غلات جمع شده‌اند که نمی‌توانند به مسیر خود ادامه دهند. برخی از کانتینرهای غلات بیش از سه هفته است که در انتظار هستند. این یک محاصره کاملاً عمدی توسط روسیه است

وی افزود: این نشانگر قصد شفاف روسیه برای بازگرداندن خطر قحطی گسترده به آفریقا و آسیا است.

زلنسکی گفت، الجزایر، مصر، یمن، بنگلادش، ویتنام و کشورهای دیگر ممکن است با این تصمیم روسیه برای جلوگیری از صادرات، تحت تأثیر قرار بگیرند.

روسیه که این قرارداد را به حالت تعلیق درآورد، در جنگی که شروع کرده دوباره از مواد غذایی به عنوان یک سلاح استفاده می‌کند. این نیز کشورهای کم‌درآمد و متوسط الحال و در نتیجه قیمت جهانی مواد غذایی را به‌طور مستقیم تحت تأثیر قرار داد و به بحران‌های انسانی و عدم امنیت غذایی که در سطح هولناکی قرار دارند، دامن می‌زند.

کمیته بین‌المللی نجات (IRC)، یک سازمان کمک‌های بشردوستانه هم گفته که عواقب خروج روسیه از توافق غلات می‌تواند برای کشورهای فقیر، که بسیاری از آنها در حال حاضر گرسنگی شدید را تجربه می‌کنند، فاجعه‌بار باشد.

واقعیت آن است که زنجیره جریان صادرات غلات از اوکراین، معروف به سبد نان اروپا، پس از عملیات ویژه نظامی روسیه مختل شده است و امنیت غذایی سراسر جهان را تهدید می‌کند. ترکیب پیچیده‌ای از کووید، تغییرات اقلیمی، گرمای هوا، خشکسالی و درگیری بحران، شدیدتر ناامنی غذایی را ایجاد کرده است.

به همه این دلایل می‌توان گفت با ادامه جنگ اوکراین، ویژگی اصلی استراتژی روسی مشخص شده است. کنترل خط ساحلی دریای سیاه؛ این امر اوکراین را محصور در خشکی می‌کند. ایجاد تداوم بین روسیه و منطقه جدا شده «ترانس نیستریا» در مولداوی، جایی که نیروهای روسی در حال حاضر حضور دارند، در نهایت موازنه نظامی در دریای سیاه را به نفع روسیه تغییر می‌دهد. حدود ۲۵ کشور کمتر توسعه یافته آفریقایی، بیش از یک سوم گندم خود را از اوکراین و روسیه وارد می‌کنند و ۱۵ کشور از آنها بیش از نیمی از واردات غلات را مدیون حضور روسیه هستند. در حال حاضر بیش از ۴۰ کشور با تورم مواد غذایی بیش از ۱۵ درصد روبرو هستند و بیش از ۳۰ اقتصاد شاهد کاهش بیش از ۲۵ درصدی ارزش پول خود بوده‌اند.

روسیه و اوکراین با هم نزدیک به یک سوم عرضه زنجیره ارزش جهانی گندم را تشکیل می‌دهند و اهمیت آنها با ممنوعیت صادرات هند و آب و هوای نامناسب محصولات کشاورزی در آمریکای شمالی و اروپای غربی و گرمای شدید در اروپای مرکزی و جنوبی بیشتر شده است.

اوکراین همچنین صادرکننده عمده ذرت، جو، روغن آفتابگردان و روغن کلزا است، لبنان ۹۶ درصد و مصر،۸۵  درصد برای تأمین گندم خود به روسیه و اوکراین متکی هستند؛ لیبی هم حدود ۷۵ درصد گندم خود را از اوکراین یا روسیه وارد می‌کند.

این موارد در حالی است که گزینه آلترناتیو هم وجود ندارد. در اصل از دست دادن صادرات اوکراین از طریق دریا نمی‌تواند با جاده و ریل جایگزین شود زیرا برآوردهای سازمان ملل نشان می‌دهد که تنها ۱.۵ تا ۲ میلیون تن غله در ماه می‌تواند از طریق راه‌های جاده‌ای و ریلی حمل شود، در حالی که ۵ تا ۶ میلیون تن در ماه معمولاً از طریق بنادر دریای سیاه اوکراین صادر می‌شد.

افزایش قیمت گندم و پیامدهای ناشی از آن، یعنی افزایش بهای نان می‌تواند فشار عمومی بیشتری را بردولت‌های ناکارآمد وارد کند.

از آغاز ماه مارس، رهبران کشورهای شریک مسکو در خاورمیانه و شمال آفریقا مانند ترکیه، مصر، تونس، لیبی، سوریه عربستان سعودی و اسرائیل نگرانی خود را به مسکو – چه به صورت رسمی و چه غیر رسمی – در مورد مسدود کردن صادرات غلات از طریق دریای سیاه اعلام کردند. آن‌ها استدلال می‌کردند که مشکلات مربوط به تأمین مواد غذایی می‌تواند منطقه را بی‌ثبات کند، همانطور که در بهار عربی این رخداد به انجام رسید، ولی گوش پوتین حرف کسی را نمی‌شنود.

براساس گزارش سازمان ملل، کاهش شدید صادرات غلات از طریق دریای سیاه، می‌تواند منجر به سوءتغذیه بیش از ۱۳ میلیون نفر شود و رشد گرسنگی جهانی در جهان را که هنوز ادامه دارد، تشدید کند. کشورهای واردکننده غلات در تلاش هستند تا کمبود غلات را از سایر کشورهای صادرکننده مانند هند، استرالیا و قزاقستان جبران کنند، اما مشکل اینجاست که با قیمت‌های بالا و کیفیت پایین مواجه هستند.

کارشناس روابط بین الملل