در دوران دفاع مقدس عکاسان تنها گروه هنری ثابت قدم نزدیک رزمندگان بودند

دریاوفایی : یازدهمین نشست از سلسله نشست های نیاوران با عنوان «روایتی از هنر و دفاع»، همزمان با هفته دفاع مقدس در مجموعه نیاوران برگزار شد.

این نشست با حضور مینو خانی مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه هنر دفاع مقدس، محمدحسین حیدری مدیر انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس و عکاس پیشکسوت جنگ تحمیلی، محسن سلیمانی مدرس دانشگاه، معمار خط و طراح گرافیک و جمع دیگری از علاقه مندان در محل سالن کنفرانس این مجموعه تشکیل شد.

محمدحسین حیدری مدیر انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس و عکاس پیشکسوت جنگ تحمیلی در این مراسم با بیان اینکه سه نوع عکاس در حوزه دفاع مقدس داشتیم، توضیح داد: اولین گروه «عکاسان رسانه» هستند. شاخصه این عکاسان این بود که آثارشان سریع دیده می شد و چون رسانه منتظر این عکس ها بود، ایراد و اشکال کار سریع مشخص می شد. این افراد چون با عنوان عکاس استخدام شده بودند با اصول اولیه عکاسی و زیبایی شناسی آشنا بودند و به دلیل ارتباط با دبیران سرویس های خبری، می دانستند که چه نوع عکسی مدنظر است و از اینرو آثار بسیار خوبی خلق کردند.

او افزود: عمده آثار این عکاسان سیاه و سفید بود، چون نشر خبر به صورت سیاه و سفید انجام می شد و از رنگ در آثار خبری نبود؛ شاخصه این نوع عکس ها در این بود که چون رنگی نبودند، تمرکز بیننده از رنگ های شارپ در عکس ها حذف و به جزئیات عکس ها توجه می شد. همچنین چهره ها و تیپ نگاری در این آثار به وفور دیده می شد.

مدیر انجمن عکاسان انقلاب و دفاع مقدس ، کمبودهای حوزه عکس های دوران دفاع مقدس را در زمینه مبانی نظری دانست و تصریح کرد: در این حوزه خیلی کم کار شده است. همچنین به دلیل نداشتن خلاقیت در ارایه کارها، دیدن عکس های دفاع مقدس برای نسل کنونی به صورت عادت درآمده است و بسیار سریع ازکنار آن عبور می کنند.

او درادامه با بیان اینکه گروه دوم «رزمنده عکاسان» هستند، اظهار داشت: از اشکالات عکس های ثبت شده توسط این عکاسان این بود که چون آثارشان کمتر دیده می شده و عجله ای برای دیدن این عکس ها نبوده، آثار کمتر نقد و بررسی شده و عیب های کار کمتر دیده می شوند. اینان چون در یگان مستقر بودند بیشتر حال و هوای یگان ثبت می شده و جزئیات زندگی در جنگ به تصویر کشیده می شدند. این عکاسان زندگی در جنگ را به تصویر کشیده اند و برای بررسی زندگی در جنگ باید به آثار عکاسان یگان ها (رزمنده عکاسان) مراجعه شود.

حیدری با بیان اینکه پیش از انقلاب اسلامی تعداد عکاسان خیلی کم بوده و بیشتر عکاسان در حوزه رسانه کار می کردند، اظهار داشت: پس از انقلاب اسلامی و در دوران دفاع مقدس فضای خوبی باز و عکاسی ایران رشد بسیار خوبی داشته و هنرمندان حضور بیشتری در فضاهای اجتماعی پیدا کردند. در دوران دفاع مقدس عکاسان تنها گروه هنری ثابت قدمی بودند که نزدیک رزمندگان حضور داشتند.

او «عکاسان آزاد» را گروه سوم عکاسان دفاع مقدس خواند و توضیح داد: این عکاسان وابستگی به جایی نداشتند و به دلیل علاقه شخصی در مناطق جنگی حضور پیدا می کردند؛ آن ها باید از سوی ستاد تبلیغات جنگ و یک خبرگزاری معرفی می شدند.

این عکاس پیشکسوت جنگ تحمیلی در توضیح دیگر گفت: آثار مربوط به عملیات ها عکس هایی هستند که در پدافند گرفته شده و تنها این لحظات را میتوانستیم ثبت کنیم و امکان ثبت عکس های آفند برایمان وجود نداشت. در عکس های مربوط به دفاع مقدس بیشتر فضای احساسی و روابط بین آدم ها حاکم و مشهود است تا ادوات جنگی.

در ادامه این نشست محسن سلیمانی مدرس دانشگاه ، معمار خط و طراح گرافیک نیز بیان  داشت: در هنرهای اسلامی به جایی می رسیم که نیت هم به ظرف و مظروف اضافه می شود و کسی که خلق اثر می کند و عکس می گیرد خود هنرمند نیست و شخص دیگری است که درحال انجام کار خدایی و عرفانی می باشد؛ و در دفاع مقدس ما این کار در هنرمندان نهادینه شد.

او توضیح داد: هنرمندان حوزه دفاع مقدس خنثی کننده مین در سراسر مناطق کشور بودند و این شامل تمام هنرمندانی می شود که برای دفاع مقدس کار کردند؛ ما یک جبهه نداشتیم و مناطق جنگی مختلف داشتیم.

او ادامه داد: اگر هنر در طی دوران های متفاوت تعریفش فرق می کند اما بعضی از ارکان و مسایل اصلی همیشه ثابت است.

سلیمانی توضیح داد: هنر دفاع مقدس در رشته هنرهای تجسمی، هنری است که آغازش با انقلاب همراه بود و در ابتدا اصلا فکر نمی کردند نامش هنر است، چون آن زمان دنبال جنب و جوش بودند؛ حال آنکه این جنب و جوش ها خود هنر بود، مثل دیوارنویسی ها، کشیدن تصاویر شهدا و غیره.

او گفت: تاریخمان بسیار غنی از شعر است و از قرن چهارم به بعد شعر حماسی شکل می گیرد که در آثار فردوسی به چشم می خورد، ولی گونه های دیگر اشعار همچون عاشقانه بسیار بیشتر بود و انقلاب و دفاع مقدس شعرایمان را به سمت حماسه سرایی پیش برد.

او افزود: پیش از دفاع مقدس و زمانی که هنوز هنر دفاع مقدس ما شکل نگرفته بود، نقاشی های اولیه با الهام از دیگر آثار خلق می شدند و بعضی ها کپی از انقلاب های دیگر همچون مکزیک و روسیه بودند.

مدیر موزه امام علی (ع) اظهار داشت: هنرمندان در دوران دفاع مقدس به همه سبکی کار می کردند و موقعیتی پیش آمد که هنرمندان توانستند نقاشی هایشان را به شهر بکشانند؛ هنرشان هنر شهری شده بود و جایی به نمایش درمی آمد که دیگران بتوانند بینند و داخل گالری ها و فضاهای بسته نبود. در آن دوران آثار بر اساس مفاهیم عرفانی و مذهبی خلق می شدند.

او با بیان اینکه در صد سال اخیر اتفاقات زیادی در نقاشی برایمان افتاد اما به ندرت توانستیم دارای سبک و هنر باشیم، توضیح داد: تنها سبک های هنری معاصر شکل گیری جنبش سقاخانه و نقاشی قهوه خانه ای بود؛ پیش از شکل گیری سبک نقاشی قهوه خانه ای نقاشان درخدمت حکام بودند؛ اما در دوران جنگ این هنر وارد مردم می شود و عموم آن را می شناسند.

حیدری ادامه داد: اولین نمایشگاه هنرهای تجسمی پس از انقلاب اسلامی و در سال ۱۳۵۸ در حسینیه ارشاد توسط نقاشان خوب برپا شد و حرکت بسبار بزرگی بوده، چون تاقبل آن این اتفاق نیافتاده بود.

این معمار خط و طراح گرافیک تصریح کرد: در دوران دفاع مقدس هنرمندان آثارشان الهام گرفته از شعر یا مذهبمان بوده و این هنرمندان مثل رزمنده ها بودند و تاثیرات شگرفی بر جامعه می گذاشتند.

او خاطرنشان کرد: پس از دفاع مقدس نتوانستیم دوره ای بسازیم که بگوییم از دوران دفاع مقدس به بعد مکتبی بوجود آمد و ادامه پیدا کرد. در عکس و شعر به وجود آمد، اما در نقاشی و گرافیک چنین مکتبی ایجاد نشد.

مینو خانی مدرس دانشگاه و پژوهشگر حوزه هنر دفاع مقدس هم در بخش دیگر این نشست گفت: از زاویه هنر که به دوران دفاع مقدس نگاه کنیم شاهد آن هستیم که نگاه محوری در عکس ها «انسان» بوده است. انسان در مواجهه با مرگ و زندگی مهم است و اینکه چه واکنشی به این تقابل داشته.

او با بیان اینکه واکنشی که انسان ایرانی در دهه ۶۰ به وقایع داشته بسیار حائز اهمیت است، ادامه داد: تا پیش از این زمان هیچوقت حضور مردم را به این شکل در رخدادهای اجتماعی نداشتیم؛ و این مقوله به قدری ارزشمند و انسان ساز است که باعث می شود خود را با آن روزگاران بسنجیم.

خانی افزود: نه تنها در ایران بلکه در هر کشوری که بخواهند فرهنگ خود را بسازند باید به دوران های از این دست توجه و بر آن تامل کنند و به نسل بعدی نیز منتقل نمایند.

او گفت: از طریق هنر است که می توانیم این مفاهیم را به نسل های بعدی منتقل کنیم. کار عکاسان در زمان جنگ بسیار مهم بود و برخلاف دیگر هنرمندان تمام مدت در محیط پرخطر کنار رزمندگان حضور داشتند.

خانی ادامه داد: در آن زمان سایر هنرمندان در دوره های بازدید از جبهه حضور می یافتند، اما درخطر نبودند و با آرامش بازدید کرده و حس می گرفتند و باز می گشتند.

او تصریح کرد: بسیاری از نقاشی های مربوط به دفاع مقدس، تحت تاثیر عکس ها خلق شده اند؛ نقاشی ها کشت و کشتار را نشان نمی دهند بلکه مفاهیم عرفانی دفاع مقدس را منعکس می کنند.