تأثیر کرونا بر روزنامه نگاری

مجید رضاییان، عصر بیست و هشتم اردیبهشت ماه با بیان اینکه سال ۲۰۲۰ آغاز دورۀ وب ۳ است، به تغییراتی که رسانه‌ها اعم از مکتوب، دیداری، شنیداری و… خواهند داشت، اشاره کرد و گفت: اولین نکته‌ای که باید در نظر داشته باشیم این است که مخاطب ما به‌تناسب آنچه در محیط رخ‌داده تغییر می‌کند و این محیط اعم از سیستم سیاسی و متقابلاً  سبک و فضای اجتماعی است.

وی ادامه داد: ازآنجاکه نیاز و خواست مخاطب همیشه با هم منطبق نیست، رسالت اصلی رسانه این است که اولویت او را تشخیص دهد. چه بخواهیم و چه نه، کرونا اکنون اولویت‌های مخاطبان را تغییر داده و تعریف تازه‌ای از همبستگی جمعی و اهمیت دادن سیستم‌ها به حقوق شهروندان ایجاد کرده است؛ تغییری که توجه به آن، روزنامه‌نگاری پساکرونا را برای ما به ارمغان می‌آورد.

بنیان‌گذار روزنامه ایران با بیان نقل جمله‌ای از استوارت هال که می‌گوید «رسانه واقعیتی است که سرانجام، حقیقت را کتمان می‌کند» وارد مبحث «کنار رفتن شبه واقعیت‌ها» شد و گفت: شاید منظور استوارت هال سینما یا تلویزیون باشد و رسانه‌های حرفه‌ای که در امر اطلاع‌رسانی فعالیت دارند، کمتر مصداق این جمله به شمار بیایند اما معتقدم باید به جملۀ او این نکته را افزود که در جهان کنونی، همۀ حقیقت کتمان شدنی نیست.

رضاییان  یادآور شد: که کار رسانه تا پیش از کرونا بازنمایی رویدادها بود اما کرونا باعث شد که شبه واقعیت‌ها کنار بروند و در پساکرونا، به‌جای بازنمایی رویدادها، واقعیت‌ها خودشان را نشان می‌دهند.

این پیشکسوت روزنامه‌نگاری گفت: در پساکرونا سیستم سیاسی همان است اما مردم کشورهای مختلف برداشت دیگری از وظایف این سیستم پیداکرده‌اند و به مسئلۀ خودشان و متقابلاً سیستم سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و … نگاه دیگری دارند؛ برای نمونه گرمایش زمین دیگر یک مسئلۀ تشریفاتی برای اجلاس سران نیست و اگر تصور می‌شد که به برخی دغدغه‌ها در این اجلاس می‌گذرد اکنون دیگر مسئلۀ خود مردم است.

وی خاطرنشان کرد: با شیوع کرونا شهروندانی که کمتر مسئول بودند متوجه می‌شوند که یک مسئولیت اجتماعی دارند و باید تغییر ایجاد کنند و وقتی انتظار و مسئلۀ این افراد که مخاطب رسانه‌اند عوض شود، رسانه نیز باید تغییر کند و اولویت را به مسائل بدهد نه رویدادها.

بنیان‌گذار روزنامه ایران تأکید کرد که این تغییر به معنای بهتر یا بدتر شدن نیست و تنها این مفهوم را به ما القا می‌کند که انتظار و مسئلۀ مخاطبان به‌صورت افقی و عمومی گسترده‌تر و عمیق‌تر شده است.

رضاییان با گریزی به موضوع تکنولوژی ارتباطی و آمدن وب ۳، فقدان سندیت و مشروعیت را دو نقدی دانست که به شبکه‌های اجتماعی وارد است و افزود: با آمدن وب هوشمند فصل جدیدی از ارتباطات بشر آغاز می‌شود که نمی‌توان آن را نادیده گرفت.

وی توضیح داد: ما در دوران پساکرونا به جهان دیتاها و دیتاهای کلان پرتاب می‌شویم و اینترنت اشیا نیز باعث این دگردیسی بی‌حدواندازه خواهند شد. درنتیجه وقتی تکنولوژی ارتباطی و جهان ارتباطات هوشمند می‌شود، روزنامه‌نگاری نیز بیش از گذشته به چالش کشیده خواهد شد.

بنیان‌گذار روزنامه ایران مخاطب پساکرونا را مخاطبی دانست که غیر از مجهز شدن به تکنولوژی ارتباطی هوشمند، مسئول نیز هست و اگر رسانه به مسئله‌هایی که اولویت اصلی اوست نپردازد، باعث سرخوردگی و ریزش مخاطب خود خواهد شد.

رضاییان تصریح کرد: در شرایط کنونی بسیاری از رسانه‌ها دو فضایی را دنبال کرده‌اند به این معنی که هم فضای واقعی و هم چاپ  حقیقی خودشان را ادامه داده‌اند، مشترکان خود را گسترده‌تر کرده‌اند و تمام انرژی خود را برای رساندن روزنامه به دست مخاطب ولو رایگان، گذاشته‌اند.

وی ادامه داد: از سوی دیگر آن‌ها حضور خود را در فضای وب به دو شکل ایجاد کرده‌اند که در آن یا مخاطب روزنامه را به‌صورت کامل دریافت کرده و یا می‌تواند مطلبی که می‌خواهد در صفحات جستجو و آن را پیدا کند.

این پیشکسوت روزنامه‌نگاری با اشاره به اینکه این تحول به معنای حضور گسترده همۀ انواع رسانه‌ها حتی نوع چاپی در فضای وب است، گفت: نکته مهم گرایش به ژانری است که بتواند فارغ از فضای پرآشوب  وب و به‌ویژه شبکه‌های اجتماعی، پاسخ پرسش‌های مخاطب را بدهد.

تأکید رضاییان بر این نکتۀ طلایی بود که مادامی‌که روزنامه‌نگاری تحلیلی را جدی نگیریم و به پرسش‌های مخاطب پاسخ ندهیم، چه روی کاغذ چاپ شویم و چه روی آنتن یا فضای وب باشیم، فاصله بین مردم و رسانه‌های غیر تحلیلی و کسالت‌بار روزبه‌روز بیشتر خواهد شد.

وی با طرح این پرسش که در دوران پساکرونا رسانه‌ها نیازمند چه ملزوماتی هستند؟ اظهار کرد: رسانه‌ها ازنظر درون‌سازمانی و اتاق خبر، نیازمند بازخوانی و بررسی وظایف خود هستند و قطعاً باید توجه داشته باشند که نمی‌توانند قواعد و سیستم‌های گذشته را برای مخاطب کنونی اعمال کنند.

این دانش‌آموخته روزنامه‌نگاری در ادامه پرسید: باید دید با توجه به شرایط کنونی آیا خبرگزاری‌ها می‌خواهند مثل همیشه همین سرویس‌ها را داشته باشند؟ سبک نگارش مطبوعات، خبرگزاری‌ها و تلویزیون تغییری خواهد کرد و آیا در فرم‌های پایه خبر و گزارش‌نویسی و … تحولی رخ می‌دهد؟ آیا امکان ایجاد فرم و سبک‌های جدید نوشتاری وجود دارد و اصلاً چه سبکی مناسب این فضاست؟ آیا سردبیری و مدیریت رسانه همان مدیریت قبلی است و آیا شاهد تغییر در حوزه‌های خبری ارتباطات خواهیم بود یا نه؟

رضاییان تصریح کرد که معتقد است صنعت رسانه و سازمان رسانه از نوع کسب درآمد گرفته تا پوشش دهی به رویدادها، انتخاب سوژه‌ها پردازش‌ها، فرم‌های نگارشی و … تغییر خواهند کرد و روزنامه‌نگاری روزبه‌روز متفاوت و کامل‌تر خواهد شد.

وی با بیان اینکه امروز تکنولوژی همه‌چیز را در اختیار مردم قرار می‌دهد، اهمیت ژانر روزنامه‌نگاری تحلیلی را یادآور شد و گفت: زمانی ما با انفجار اطلاعات روبرو بودیم، سپس دورۀ انفجار پیام سر رسید و تولید متن در شبکه‌های اجتماعی توسط مردم صورت گرفت و مخاطب تبدیل به رسانه شد اما اکنون‌که علاوه بر ظهور دیتاها و بیگ دیتاها، اشیاء نیز داده تولید می‌کنند، تنها چیزی که باقی می‌ماند روزنامه‌نگاری و خرد است.

بنیان‌گذار روزنامه ایران خاطرنشان کرد که یک جایی باید به پرسش مخاطب پاسخ داد و این مسئله، روزنامه‌نگاری را به سمت پاسخ به پرسش‌های بیشتر می‌کشاند و پرسش محوری بیشتر می‌شود چراکه تکنولوژی ارتباطی با همۀ گستره‌اش نمی‌تواند به پرسش‌های خردورزانۀ بشر پاسخ بدهد، درنتیجۀ این تغییر، ژانرها روزبه‌روز متفاوت‌تر می‌شود و ژانرهای جدیدی پا به عرصۀ ظهور خواهند گذاشت.