یک قرن بدون زاینده رود

فرزانه مستاجران

در اولین نشست قربانیان سد سازی برزیل در سال ۱۹۹۷ روز ۱۴ مارچ یعنی امروز را به عنوان روز جهانی حمایت از رود خانه ها انتخاب کردند تا شاید گوشزدی باشد برای همه مردم به خصوص مسئولان که فکری به حال رودخانه های در حال نابودی بکنند . حدود ربع قرن از آن سالها میگذرد و ما امروز در روز جهانی حمایت از رودخانه ها شاهد خشک شدن بسیاری از رود های کشورمان من جمله زاینده رود که در فلات مرکزی کشور قرنها جاری بود ، هستیم و اعتراضات چندین ساله مردم این شهر تا کنون هیچ نتیجه ای نداشته است.

سال‌ها است که طرفداران محیط زیست می‌کوشند دولت‌ها و شرکت‌های بزرگ را وادار سازند تا برای تامین آب یا انرژی، راه‌های متناسب با حفظ محیط زیست و حقوق مردم ذینفع در مسیر رودخانه‌ها را در پیش بگیرند و از خاموش کردن رودهای پر خروش و زنده در پشت دیوار عظیم سدها خودداری کنند.اما متاسفانه ما سدهایی ساخته‌ایم که آورد رودخانه‌ها را در پایین دست چنان کم کرده که به کشاورزی‌ها و باغ‌داری‌ها و ماهی گیری‌های دیرپا به شدت آسیب وارد کرده اند؛ و سدهایی که حتی نیمی از ظرفیت‌شان هم پر نمی‌شود؛ یا اصلا آبی در خود جا نمی‌دهند؛ و هیچ گاه به اندازه‌ای که ادعا می‌شده برق تولید نکرده اند؛ هزاران میلیارد تومان بودجه‌ی کشور را بلعیده اند؛ سدهایی که هر کدام ده‌ها روستا را به زیر آب برده و هزاران تن را آوراه کرده؛ صدها هکتار جنگل یا مرتع را غرق کرده؛ سدهایی که میراث‌های فرهنگی با ارزش و خاطره‌های جمعی را برای همیشه نابود ساخته است.

البته این مسئله گریبان گیر همه مردم جهان است و هر جا که مدیریت منطقه بهتر بوده توانسته اند از این مشکل رهایی یابند. برای درک بحران‌ های محیط زیستی که در قرن بیست و یکم سیاره‌ ی زمین را تهدید می‌کند، شناخت رودخانه‌ها و نقش بزرگ آنها در زندگی گیاهان، حیوانات و انسان، بسیار مهم و ضروری است. آب، زندگی را در زمین ممکن می‌سازد و رودخانه‌ها شبکه‌های این زندگی، یعنی جریان‌های آب شیرین را به هم متصل می‌کنند. رودخانه‌ها، الگوهای تمدن انسانی و راندمان حیاتی فرآیندهای طبیعی هستند که تکامل طبیعت بر روی زمین را شکل داده‌ اند. رودخانه‌هایی که خشک می‌شوند، توان بوم سازگان را برای حفظ و ادامه زندگی به خطر می‌اندازند.

تحقیقات نشان می دهد بیش از دو سوم رودخانه های جهان در اثر سد سازی آسیب دیده اند از این رو سیاست های جهانی بر پایه عدم صدور مجوز برای سدهای جدید است چه بسا بسیاری از کشورها به مرور زمان در حال خراب کردن سدهای خود هستند اما در ایران هنوز هم سد سازی یکی از افتخارات دولتها به شمار می آید.

ما در سد سازی رتبه سوم جهان را دارا هستیم و این در حالی است که اقلیم کشورمان بیابانی است و به مدد این سدها در دهه های اخیر اقلیم خشک تری را نیز شاهد بوده ایم.روز جهانی حفاظت از رودخانه‌ها فرصتی است برای تامل در رفتارهای نابخردانه‌ای که با این رگ‌های زندگانی‌بخش زمین داشته‌ایم. انجمن‌های و گروه‌های مدافع محیط زیست، در این روزها با برگزاری همایش‌ها یا برنامه‌های پاک‌سازی کناره‌ی رودخانه‌ها، و با نقد سدسازی‌های مخرب محیط زیست، می‌کوشند که توجه مدیران و تصمیم‌سازان را به موضوع حیاتی حفاظت از رودها جلب کنند.

در اصفهان نیز بارها شاهد چنین نشست هایی بوده ایم اما متاسفانه نتیجه ای حاصل نشده است و حالا مردم اصفهان باید در حالی قرن جدید را آغاز کنند که دیگر رودی جاری نیست و امید جاری شدنش هم تقریبا به صفر رسیده است مگر به صورت فصلی و موردی! رودی که گره گشای بسیاری از مشکلات مردم شهر بود این روزها عجیب خوابیده است گویی به خواب ابدی فرو رفته، کاش در قرن جدید نسیمی بوزد برای بیداری آن….