کرونا و مسئولیت اجتماعی ما

عضو هیئت‌ علمی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان با اشاره به موضع مختلف گروه های اجتماعی در قبال سلامت خود در شرایطی که با بحران کرونا دست به گریبان هستیم، گفت: برخی از گروه های اجتماعی به دلیل ناامیدی و ناکامی اجتماعی حس تعلق و تعهد به جامعه ندارند، درحالی که همه در یک کشتی هستیم و اگر بخشی از جامعه توجهی به حفظ سلامت و بقا خودش نداشته باشد، حیات دیگران را هم به خطر می اندازد.

رضا اسماعیلی درباره مسئولیت اجتماعی شهروندان در بحران کرونا، اظهار کرد: اگر تعریف مسئولیت اجتماعی را به معنای احساس تعلق و تعهد به قرارها و پیمان هایی که لازمه یک زندگی جمعی است بپذیریم، مشتمل بر دو مؤلفه است. مؤلفه اول احساس تعلق یعنی وابستگی احساسی و روانی به این قرارها و پیمان ها و مؤلفه دوم تعهد یعنی وفاداری عملی به پیمان هایی است که برای زیست اجتماعی لازم است. اگر این دو مؤلفه در افراد باشد می‌گویم از مسئولیت اجتماعی برخوردار هستند.

عضو هیئت‌ علمی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان با اشاره به اینکه مسئولیت اجتماعی در دو سطح فردی و اجتماعی قابل بررسی است، گفت: مسئولیت اجتماعی سازمانی به این معنا است که سازمان ها، شرکت ها و بخش های مختلف نسبت به استفاده از امکانات و تسهیلاتی که در جامعه از آن بهره مند می شوند در مقابل جامعه مسئولیت‌هایی نیز دارند، به عنوان نمونه شرکت هایی که در حوزه تولید آهن و فولاد فعالیت می کنند، در مقابل تولید و درآمدزایی که دارند باید تعهداتی نیز نسبت به سلامت جامعه و محیط زیست داشته باشند.

وی با بیان اینکه انسان ها ذاتاً علاقمند به بقا و ادامه حیات و زندگی خود هستند، افزود: سلامت لازمه تداوم حیات انسان ها است، درحالی که سلامت در چهار بعد اصلی سلامت جسمی، روحی و روانی و اجتماعی و معنوی درنظر گرفته می شود اما برخی از افراد جامعه ممکن است به دلیل مسائل و مشکلاتی که در زندگی با آن مواجه هستند به یک میزان به حفظ همه ابعاد سلامت خود پایبند نباشند، آن هم در شرایطی که با بحران کرونا و خطرات جدی این بیماری دست به گریبان هستیم.

درماندگان اجتماعی و بی توجهی به مسئولیت اجتماعی

این جامعه شناس ادامه داد: ما در جامعه با گروه های اجتماعی مواجه هستیم که به دلیل شرایط ناهموار اجتماعی، ناملایمات و نابرابری های اجتماعی که تجربه کرده اند، احساس تعلق به جامعه و معیارها و قواعد و مقررات جامعه را کمتر از دیگران دارند، به طوری که جامعه را متعلق به خودشان نمی دانند و دارای بیگانگی اجتماعی هستند.

وی با اشاره به اینکه این گروه اصطلاحاً درماندگان اجتماعی نامیده می‌شوند، تصریح کرد: درماندگان اجتماعی به دلیل شرایط اقتصادی و اجتماعی و ناکامی های مستمر اجتماعی که تجربه کرده اند اساساً احساس تعلق به جامعه ندارند و به همین دلیل به قواعدی که در جامعه وجود دارد هم پایبند نیستند و حتی درجه ناامیدی اجتماعی در این گروه های اجتماعی که اقلیت کوچکی هستند به حدی است که تمایلی به زنده ماندن ندارند.

جامعه شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی با بیان اینکه در بحران کرونا نیز گروه درماندگان اجتماعی توجهی به شرایط سختی که جامعه با آن مواجه شده ندارند، افزود: ویژگی‌ اصلی این گروه ناامیدی و ناکامی اجتماعی است که در طبقات فرودست اجتماعی بیشتر دیده می شود؛ افرادی که نتوانسته اند در چرخه زندگی برای رسیدن به اهداف و آرمان های خودشان از وسایل و شیوه های مناسب بهره‌مند شوند و در نتیجه به صورت مداوم و مستمر ناکامی را تجربه کرده اند.

وی با بیان اینکه درماندگان اجتماعی به دلیل عدم تعلق به قواعد و مقررات اجتماعی حتی انتقام اجتماعی را به عنوان یک روش دنبال می‌کنند، گفت: البته درماندگان اجتماعی هم در درون خودشان طیف‌ها و لایه‌های مختلفی دارند، به عنوان مثال گروهی که به فکر انتقام اجتماعی هستند ممکن است در بحران کرونا، بیماری خودشان را از دیگران پنهان کرده و آگاهانه تلاش کنند دیگران را نیز درگیر این مشکل کنند.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان ادامه داد: گروه‌ دیگری از درماندگان اجتماعی که از جامعه ناکام و ناامید شدند، اما رفتار فعال مقابله ای با جامعه ندارند و در لاک رفتارهای فردی خودشان باقی مانده اند، همچنین گروه سومی در میان درماندگان اجتماعی هستند که در تلاش برای بهسازی و برون‌رفت از شرایط موجود هستند و تلاش می کنند با کسب توانمندی ها و مهارت ها و قرار گرفتن در چرخه جدیدی زندگی اجتماعی خود را بازسازی کنند.

استفاده از ابزارهای مقابله ای برای انتقام گیرندگان اجتماعی

وی با تاکید براینکه وظیفه مسئولان و نهادهای اجتماعی پشتیبانی و حمایت از گروهی است که تلاش می کنند زندگی اجتماعی خود را بازسازی کنند تا بتوانند بازپروری اجتماعی را تجربه کنند، افزود: گروه دوم که منفعل هستند هم نیازمند بازسازی روانی و اجتماعی و ارائه خدمات مشاوره ای هستند، درحالی که در گروه انتقام گیرندگان اجتماعی نیازمند استفاده از ابزارهای مقابله ای هستیم تا با شناسایی و کنترل آنها، بار تاثیرات منفی این افراد را در جامعه کاهش داد.

اسماعیلی شناسایی درماندگان اجتماعی را کار دشواری دانست و گفت: این رفتارها در واقع زیر پوست جامعه در جریان است و نیازمند تیزبینی و ریزبینی برای بررسی این رفتارها هستیم، در این زمینه سازمان‌های مردم نهادی که در رابطه با مسائل اجتماعی فعال هستند باید کمک کنند تا کار علمی دقیق و شناسایی و رتبه بندی این گروه ها انجام شود و براساس آن هرگونه اقدامی برنامه ریزی شود، در عین حال که مسئولان کلان اجتماعی نیز با تدوین و اجرای سیاست‌های اجتماعی عادلانه تر و گسترش عدالت اجتماعی سهم مهمی در کاهش این گروه ها و بهسازی سلامت اجتماعی دارند.

این دکترای جامعه شناسی با تاکید براینکه بزرگترین گروه در میان درماندگان اجتماعی افراد منفعل هستند، توضیح داد: افراد منفعل به خاطر این که در لاک خودشان پناه می گیرند و بیشتر به سمت مواد مخدر و مشروبات الکلی می‌روند، به حالتی می رسند که نه قواعد جامعه را قبول دارند و نه توانمندی در خودشان می بینند که شرایط را تغییر دهند، بنابراین بیشتر در جامعه منزوی می شوند.

وی با تاکید براینکه همه این افراد بخشی از جامعه هستند و جامعه باید نسبت به آنها حس تعهد و مسئولیت داشته باشد، افزود: این افراد متعلق به همین جامعه و نیازمند حمایت و توانمندسازی هستند؛ مسئولیت خطیری که بیشتر به عهده مسئولان است.

اسماعیلی با بیان اینکه گروه های مختلف در جامعه نسبت به عادت واره های اجتماعی وضعیت متفاوتی دارند، یادآور شد: در بحران کرونا جامعه در شرایط جدیدی قرار گرفته و با معضل جدی رو برو شده که برای مقابله با آن نیازمند تغییر برخی عادت واره های اجتماعی است، عادت واره هایی مثل میهمانی های خانوادگی، دورهمی ها، جشن ها، عروسی و تولد که براساس زیست اجتماعی ما در طول زمان شکل گرفته و برایمان اهمیت دارد.

همه در یک کشتی نشسته ایم

وی با اشاره به این تعبیر که همه افراد جامعه در یک کشتی نشسته اند و اگر بخشی از جامعه توجهی به حفظ سلامت و بقا خودش نداشته باشد، حیات دیگران را هم به خطر می اندازد، گفت: در شرایطی که خطر سرایت ویروس کرونا برای همه افراد جامعه وجود دارد نمی توان همچنان با بی توجهی و رعایت نکردن توصیه های بهداشتی و حضور در اجتماعات سلامت خود و اعضای دیگر جامعه را به خاطر انداخت.

عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اصفهان عنوان کرد: برنامه ریزی برای برگزاری اجتماعاتی مثل جشن ها، مراسم، آیین ها، همایش ها و جلسات مختلف، همزمان با کنترل اپیدمی کرونا اگرچه روی کاغذ ممکن است عملیاتی شود، ولی در عمل ممکن نیست و قطعا تبعای دارد که باید درنظر داشت.

وی ادامه داد: مدیران کشور باید با بررسی همه جوانب و آسیب ها، اولویت را به یکی از این بخش ها بدهد، چرا که مسئولیت تامین سلامت جامعه در درجه اول به عهده سیاست گذاران و برنامه ریزان است.

تغییر در عادت ها و هنجارهای اجتماعی برای حفظ بقا

اسماعیلی که معتقد است با کمرنگ کردن نقش و اهمیت تصمیم گیری مدیران نباید همه مسئولیت اجتماعی را به گردن افراد و گروه ها و اقشار اجتماعی بیندازیم، توضیح داد: اگر تصمیم گیرندگان به جمع بندی برای انجام تغییر در عادت واره های اجتماعی برسند، می توانند با آموزش و فرهنگ سازی مردم را نیز همراه کنند تا در مدت کوتاهی بتوانیم تغییر بزرگی در عادت ها و هنجارهای اجتماعی به خاطر حفظ بقا خود و دیگران داشته باشیم.

این جامعه شناس و پژوهشگر مسائل اجتماعی خاطرنشان کرد: تغییر موقت عادت ها و هنجارهای اجتماعی به معنای کنار گذاشتن آن برای همیشه نیست، بلکه به این معناست که در یک بازه زمانی کمتر به آنها بپردازیم تا با قرار گرفتن در شرایط بتوانیم بازگشت مقتدرانه توأم با سلامت و با کمترین آسیب را تجربه کنیم.