فرونشست زیر پای استان نشسته است

سه هزار و ۶۰۰ حلقه چاه مثل خوره به جان اصفهان افتاده‌اند و زیر پای شهر را خالی می‌کنند؛ در این شرایط، برای کنترل برداشت‌ها، قرار است که چاه‌ها کنتورگذاری شوند اما این روند برای چاه‌های کشاورزی، صنعتی و ادارات به کندی پیش می‌رود.

در حالی که رگ حیاتی شهر خشکیده است، شمار زیاد چاه ثبت شده در محدوده شهری اصفهان، زمین را از درون تهی می‌کنند؛ چاه‌هایی که مالکانشان یا اشخاص و کشاورزان هستند یا ادارات و شهرداری و البته کارخانه‌ها و صنایع. آن طور که برآیندها و بررسی‌های کارشناسان نشان می‌دهد چاه‌های شهرداری اما در محدوده و به خصوص در مرکز شهر بیشتر از چاه‌های دیگر هستند و این در حالی حائز اهمیت است که فرونشست شهر دشتی اصفهان را بیش از همه شهرهای ایران با بحران مواجه کرده است.

شرایط بحرانی فرونشست شهر اصفهان در حالی که آبخوان دشت آن تغذیه نمی‌شود و برداشت آب‌های زیر زمینی ادامه دارد به مراتب شرایط را برای اصفهان سخت‌تر کرده است تا جایی که سال گذشته قرارگاه آب استانداری اصفهان تشکیل و عهده دار هماهنگی بین دستگاه‌ها در حوزه پیگیری احیای زاینده رود و دستگاه‌ها موظف به اجرای مصوبات آن شد.

موضوع کنترل برداشت آب‌های زیزمینی از موضوعات مهم قرار گاه آب است که مقرر شد از سوی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان پیگیری شود و برای تحقق آن مالکان چاه‌ها موظف به کنتورگذاری شدند، وظایفی که ادارات، جهاد کشاورزی، صنایع و البته سازمان پارک‌ها و فضای شهری اصفهان موظف به انجام آن هستند.

اصفهان با سه میلیارد مترمکعب کسری آبخوان مواجه و به نماد فرونشست ایران تبدیل شده است؛ این موضوع از این جهت اهمیت دارد که اصفهان تنها شهری است که فرونشست به دل آن آمده و بناها و جمعیتش را تهدید می‌کند. آخرین بررسی‌های سازمان زمین شناسی نشان می‌دهد نرخ فرونشست در این شهر ۱۵ سانتی متر و به گفته کارشناسان نگران کننده است. نگرانی‌هایی که نهادهایی چون شهرداری بارها از تریبون‌های مختلف آنها را تأیید و نسبت به یافتن راه چاره برای جلوگیری از پیشرفت فرونشست دراصفهان اذعان داشته‌اند. اما در این میانه در حالی که طبق مصوبه ۲۷ اردیبهشت ماه کارگروه احیا و تعادل بخشی منابع آب زیزمینی مقرر بوده برداشت‌های شهرداری از منابع آب زیرزمینی تعیین تکلیف و چاه‌ها کنتورگذاری شوند، این همکاری مطابق با نامه استانداری اصفهان به سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اتفاق نیفتاده است.

• مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان: دستور بدهند تا فضای سبز شهر را هم بخشکانیم

نصب کنتورهای حجمی آب برای رصد میزان برداشت آب زیرزمینی از سوی آب منطقه‌ای اصفهان آن چیزی است که گفته می‌شود سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری زیربار آن نمی‌رود، همین سؤال را از مدیرعامل این سازمان پرسیدیم و این مقام شهرداری در مقام پاسخ گفت: شهرداری اصفهان سال ۹۱ تا ۹۲ کنتور گذاری کرده است؛ آقایان می‌گویند کنتورها را هوشمند کنید، باشد؛ ردیف اعتباری‌اش را برای ما مشخص کنند! ما کنتور داریم، میزان برداشتمان هم مشخص است و آنچه هم اظهار نظر می‌کنند بر اساس همین کنتورهاست.

«۲۷ میلیون مترمکعب آب زیرزمینی، حق آبه و پروانه داریم اما آقایان در بهترین حالت ۱۷ میلیون مترمکعب آب هم به ما نمی‌دهند»، مجید عرفان منش مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان با بیان این گفته‌ها افزود: فرونشست اصفهان مربوط به ۳۰ هزار حلقه چاهی است که مجاز و غیرمجاز در جلگه زاینده رود حفر شده است. کسانی که نگران فرونشست هستند دستور بدهند و ابلاغ کنند تا فضای سبز را هم بخشکانیم!

وی ادامه داد: انتظاراتی دارند که در توان شهرداری نیست. از ۲۰ مادی (نهر سنتی) شهر اصفهان ۱۱ سهم متعلق به شهر اصفهان است، چرا تأمین نمی‌شود؟ چرا برای محیط زیست شهر حق آبه ای در نظر گرفته نمی‌شود؟

عرفان منش گفت: نقاط یو تی ام (نقشه بر اساس سیستم مختصات) چاه‌های شهرداری در اختیار آب منطقه‌ای هست؛ چاه‌های شهرداری ۲۷ میلیون مترمکعب در سال بهره برداری دارد و هم اکنون هم به قول خودشان و با استناد به آماری که از روی کنتورهای ما برداشته‌اند، در بهترین حالت ۱۷ میلیون مترکعب برداشت می‌کنیم و ۱۰ میلیون مترمکعب به شهرداری بدهکار هستند.

مدیرعامل سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری اصفهان افزود: می‌گویند، کنتورها هوشمندسازی بشوند، بخشی از کنتورها هم هوشمند هستند اما بحث‌ها فنی است، آقایان نمی‌توانند پشتیبانی فنی کنند ما هم نمی‌توانیم ادامه بدهیم.

صحبت‌های عرفان منش اما در حالی است که کنتورهای نصب شده، برای مدیریت این چاه‌ها در شهرداری است و به گفته برخی کارشناسان کنتورهای رسمی آب منطقه‌ای زیر عنوان «کنتورهای حجمی آب» برای رصد و پایش تمامی چاه‌هایی است که باید برداشتشان از آب‌های زیرزمینی بررسی شود؛ بنابراین فرقی نمی‌کند این چاه‌ها مربوط به کدام مالکان باشد، چه چاه‌های کشاورزی، شخصی، صنعتی، ادارات و شهرداری همه باید با این کنتورها توسط آب منطقه‌ای کنترل شوند.

سؤال اما این است؛ در حالی که مصوبه‌ای مهم که می‌تواند قدم اول در جهت کنترل یکسان برداشت آب‌های زیرزمینی باشد در نهاد حاکمیتی چون استانداری قرار است پیگیری شود، پیروی نکردن از آن چقدر می‌تواند همخوان با رویه‌ای باشد که در رسانه‌ها و از سوی شهرداری برای کمک به جلوگیری از پیشرفت فرونشست در اصفهان مطرح می‌کند؟! این پرسش و پرسش‌های دیگر اما به دلیل ادامه ندادن مصاحبه از سوی رییس سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری بی پاسخ ماند.

• هم آب منطقه‌ای و هم سازمان بازرسی کشور پیگیر نصب کنتورهای شهرداری هستند

اما در این ارتباط رییس گروه حفاظت آب‌های زیرزمینی شرکت آب منطقه‌ای اصفهان به ایرنا گفت: برای همه چاه‌های مجاز برای کنترل برداشت ملزم به نصب کنتور هستند. با توجه به مشکلاتی که وجود داشت یکسری اولویت بندی‌هایی در استانداری انجام شد که به عنوان مثال شهرداری یا و ارگان‌های دولتی ملزم به نصب کنتور بشوند، شهرداری هم جزو همین اولویت‌ها بود که اقدام زیادی نکرده است.

مینا بگی افزود: البته اینکه بگوییم اصلاً اقدامی نکرده باشند، درست نیست ولی به نسبت منابعشان روی همه چاه‌ها اقدام نکرده‌اند و روی تعداد محدودی از آنها برای نصب کنتور اقدام شده است، اما برای این موضوع هم شرکت آب منطقه‌ای و هم سازمان بازرسی کشور پیگیر این قضیه است.

وی در ادامه گفت: کل برداشت‌ها از منابع آب زیرزمینی زیادتر از حد بوده و رودخانه هم جریان نداشته است؛ همه اینها دست به دست هم داده تا فرونشست اصفهان رقم بخورد. نمی‌توان گفت فرونشست در ناحیه شهری تنها وابسته به چاه‌های شهرداری است اما قطعاً در قضیه فرونشست بی تأثیر نیست.

بگی یادآور شد: به طور تقریبی آمار مشخصی از چاه‌های مجاز و غیر مجاز شهرداری وجود دارد اما قرار است جلسه‌ای با شهرداری داشته باشیم و این داده‌ها یکسان سازی شود و بعد در رابطه با آمار چاه‌های مجاز و غیرمجاز اظهر نظر کنیم.

• ۱۸ هزار و پانصد تانکر ۱۰ هزار لیتری فقط برداشت از یک چاه شهرداری است!

در همین پیوند، بهرام نادی عضو کارگروه تخصصی فرونشست استان اصفهان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، افزود: عموم چاه‌های شهرداری در فضای سبز قرار دارد. مثل چاهی که در فضای سبز ضلع شمالی مسجد علی قلی آقا و یا چاهی که در جوار مسجد حکیم قرار دارد، ولی در رابطه با حجم آبی که برداشت می‌شود سازمان آب منطقه‌ای آماری را ارائه نداده است و عنوان می‌کند که این آمار در اختیار شهرداری است.

این کارشناس ژئوتکنیک در بررسی آمارها و دبی‌هایی که از چاه‌های شهرداری اصفهان در اختیار ایرنا قرار گرفته است، گفت: در این اطلاعات، گفته شده است که در فاصله ۱۳۰۰ متری حمام علی قلی آقا تخلیه واقعی ۱۸۵ هزار متر مکعب آب در سال است. اگر این میزان برداشت آب را بر ۱۰ متر مکعب آب یعنی ۱۰ هزار لیتر آب تقسیم بکنیم، ۱۸ هزار و پانصد کامیون یا تانکر ۱۰ هزار لیتری در سال فقط از این چاه برداشت می‌شود.

وی افزود: این عدد میزان برداشتی است که فقط از یک چاه انجام می‌شود و بزرگی این عدد بستگی به اینکه آبخوان تغذیه بشود یا نشود، دارد. اما شرایطی که آبخوان تغذیه نمی‌شود، این میزان برداشت، عدد بالایی است.

این کارشناس ادامه داد: در عین حال این میزان برداشت آب به صورت موضعی افت آب زیرزمینی را ایجاد می‌کند و سازه‌های اطراف خودش را تحت تأثیر قرار می‌دهد مثل چاه کنار مسجد حکیم که دیوار سازه به سمت چاه چرخیده بود.

«وقتی افت موضعی آب زیرزمینی بیشتر از چهار یا پنج متر نسبت به اطراف خودش باشد، سازه‌های پیرامونی یا ترک می‌خورند یا می‌چرخند» نادی با بیان این گفته‌ها از تبعات برداشت‌های چاه‌هایی گفت که عموماً در مرکز شهر متمرکز و متعلق به شهرداری هستند.

به گفته این عضو کارگروه تخصصی فرونشست استان اصفهان، شهرداری منطقه ۸، ۷، بخش شمالی شهرداری منطقه ۱۰، شهرداری منطقه ۱۲ تحت تأثیر فرونشست هستند که با این وصف فرونشست خیابان امام خمینی، خانه اصفهان، شهرک کاوه و شمال خوراسگان شدیدتر از سایر نقاط شهری و بین ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر در سال است.

وی در این رابطه افزود: منطقه شهری یاد شده در شمال شهر است که چاه‌های شهرداری در آن بیشتر از چاه‌های کشاورزی و فرونشست هم در آن زیاد است اما این افت آب الزاماً مربوط به شهرداری نیست.

به گفته نادی آبخوان دشت اصفهان در حبیب آباد ۳۰۰ متر عمق دارد و از این رو هر چاهی در حبیب آباد آب برداشت کند، مفهومش این است که آب را از سمت رودخانه به سمت خود می‌کشد و آبخوان را تخلیه می‌کند؛ بنابراین طبق نظر کارشناسی وی موارد یاد شده اثرات متقابلی روی یکدیگر می‌گذارند.

عضو کارگروه فرونشست اصفهان اظهار داشت: نمی‌توانیم بگوییم فرونشست در دل شهر بیشتر به دلیل چاه‌های شهرداری است، در مناطق شهری مثل مسجد سید یا میدان نقش جهان و خیابان طیب چاه‌های ادارات هم وجود دارد، اما نمی‌توانیم بگوییم که این چاه‌ها اثر نداشته است. تاثیراتی که موضعی روی ساختمان‌ها ناشی از برداشت چاه‌های شهرداری دیده می‌شود، مواردی مانند فرونشست در ساختمان بیمه در خیابان امام خمینی است. در ضلع جنوبی این ساختمان چاه آب شهرداری قرار دارد و تمامی ساختمان‌ها به سمت این چاه چرخیده یا ترک خورده‌اند. نمونه دیگر فرونشست پایانه امیرکبیر است که می‌بینیم ساختمان به سمت چاهی که متعلق به پایانه است ترک خورده یا در مسجد حکیم که چاه شهرداری در شمال آن قرار دارد و سازه به سمتش چرخیده و ترک خورده است.

به گزارش ایرنا در محدوده شهری اصفهان تنها شهری است که فرونشست به دل آن نفوذ کرده و به گفته کارشناسان، این موضوع ریسک پذیری این خطه را بیشتر کرده است، تنها راهکار جلوگیری از پیشرفت فرونشست جاری شدن زاینده‌رود و کاهش برداشت آب‌های زیرزمینی دشت «اصفهان برخوار» می‌دانند؛ اتفاقی که هرچقدر به تعویق بیفتد با مشکلاتی نظیر تهدید سازه‌های شهری، ساختمان‌ها، خطوط انتقال نیرو و سایر موارد، جمعیت ۲ و نیم میلیون نفری شهر اصفهان را تهدید خواهد کرد.

فرونشست یک پدیده زیست محیطی به معنی نشست تدریجی و یا پایین رفتن ناگهانی سطح زمین به دلیل تراکم موارد زیرسطحی است؛ برداشت بیش از حد از آب‌های زیرزمینی ناشی از نیاز روزافزون به منابع آب که به دنبال توسعه صنعت و کشاورزی در اصفهان رخ داده از دلایل اصلی فرونشست به شمار می‌رود.