تنش‌های پیش روی درختان فضای سبز شهری اصفهان

خشکسالی‌های پی در پی سال‌های اخیر مشکلاتی را در بخش‌های کشاورزی، صنعت و اقتصاد ایجاد کرده است.

در چنین شرایطی زمانی که صحبت از شهر به میان می‌آید، تأمین آب شرب و آب مورد نیاز بخش صنعت برای شهرهای بزرگ، شهرها و شهرک‌های اطراف آنها اولویت اصلی در زمان خشکسالی است.اصفهان که روزگاری شهری کوچک و خوش آب و هوا برای ساکنان خود بود هم اکنون به کلان‌شهری بزرگ و پر جمعیت تبدیل شده که در اطراف خود سکونتگاه‌های زیادی دارد و بخش صنعت نیز در نزدیکی این شهر اگرچه منافع اقتصادی برای کل کشور داشته است اما فشارهای زیادی را نیز به کالبد شهر و حیات شهری اصفهان وارد کرده است. این تغییرات که از دهه‌های گذشته شروع شده، هم اکنون دست در دست تغییرات اقلیمی و خشکسالی شرایط را برای حیات شهری اصفهان دشوارتر می‌کند. در این میان باغات شهری، فضای سبز و درختان اصفهان که خود عاملی برای ارتقا کیفیت زندگی در این شهر صنعتی هستند، بیشترین آسیب را می‌بینند و بیشترین بی توجهی نسبت به آنها شده است. در این ارتباط گفت‌وگویی با دکتر علی نیکبخت، دانشیار دانشگاه صنعتی اصفهان و متخصص فضای سبز شهری داشته‌ایم. بخشی از این گفت‌وگو را در ادامه می‌خوانید:

اهمیت وجود فضای سبز برای شهر اصفهان چیست؟
وجود فضای سبز، علی‌الخصوص درختان فواید زیادی برای کلانشهر اصفهان دارد؛ اولین فایده، تأثیرات اکولوژیک است. درختان و سطوح سبز موازنه اکولوژیک را با جذب دی اکسید کربن و تولید اکسیژن ایجاد می‌کنند. از سوی دیگر رطوبت نسبی هوا در شهر اصفهان بسیار پایین و معمولاً کمتر از ۱۰ درصد است. سطوح سبز از جمله درختان تا حدودی رطوبت نسبی را افزایش می‌دهد که همین امر موجب بهبود کیفیت تنفس انسان‌ها می‌شود که خود تأثیر زیادی بر سلامت شهروندان دارد. در شهری مثل اصفهان که کمبود رطوبت وجود دارد، این کمبود به میزان زیادی توسط تبخیر و تعرق سطوح سبز، جبران می‌شود. لذا وجود درختان در شهری مثل اصفهان نسبت به شهرهای شمالی کشور اهمیتی بارزتر دارد. ضرورت دوم وجود درختان، تأثیراتی است که آنها از طریق سایه اندازی ایجاد می‌کنند. اقلیم اصفهان، اقلیمی خشک است و شهری است که بیشتر از ۳۰۰ روز آفتابی را در طول سال و اغلب بیش از ۱۶۰ روز آفتابی را در فصل بهار و تابستان، تجربه می‌کند. در چنین شرایطی وجود درختان سایه‌انداز می‌تواند به افزایش آسایش اقلیمی در شهر کمک کند. یکی از مشخصه‌های مهم آسایش اقلیمی، ایجاد سایه و خنک کردن معابر، کوچه‌ها و خیابان‌ها است. اهمیت سوم، تأثیرات روحی و روانی وجود سطوح سبز و درختان مختلف بر شهروندان است. اصطلاحی به نام باغ‌های شفابخش یا فضاهای شفابخش وجود دارد که بر اساس آن طراحی فضای سبز باید به نحوی باشد که اثر شفابخشی داشته باشد و پژوهش‌های علمی زیادی در این زمینه در دنیا انجام شده است. در ایران نیز تحقیقاتی در این خصوص انجام شده که ثابت می‌کند وجود فضای سبز می‌تواند استرس‌ها را کاهش دهد.

درختان شهر اصفهان تحت تأثیر چه تنش‌ هایی هستند؟
خشکسالی و به دنبال آن تنش خشکی که به درختان وارد می‌شود مهمترین مشکلی است که درختان در فضای سبز شهری با آن روبرو هستند. به غیر از خشکسالی، پدیده‌ای که طی ۱۵ سال گذشته همه دنیا، به ویژه کشور ما را تحت تأثیر خود قرار داده، تغییر اقلیم و گرمایش جهانی است که به دنبال آن متوسط دمای هوا در ایران نیز بین ۲ تا ۴ درجه سلسیوس افزایش داشته و این افزایش دما بسیار بسیار زیاد است. کشور ایران یکی از بزرگترین کشورهای تولید کننده دی اکسید کربن در دنیا است. در مقایسه با کشورهایی مثل چین، آمریکا، عربستان سعودی، کشور ما هم در بخش تولید نفت و هم در شهرها به واسطه گاز مصرفی، سوزاننده‌های غیراستاندارد و خودروهای غیراستاندارد، دی اکسید کربن زیادی تولید می‌کند که به دنبال آن موج گرمایی ایجاد می‌شود. در این روزها دمای هوا بالاتر از ۳۰ درجه سلسیوس است. از ابتدای صبح دما به بالای ۳۰ درجه می‌رسد و تا شب هنگام نیز دمای هوا خنک نمی‌شود. موج گرمایی تنش گرمایی شدیدی به درختان وارد می‌کند و زمانی که آب نیز به واسطه خشک شدن زاینده رود به اندازه کافی وجود ندارد، وضعیت بدتر می‌شود.