اختتامیه آینده پژوهشی آموزش عالی و توسعه پایدار

آئین اختتامیه نخستین همایش” آینده پژوهشی آموزش عالی و توسعه پایدار” که به همت دانشگاه سوره اجرا و در فرهنگستان هنر جمهوری اسلامی برگزار شد بهانه ای بود تا در حاشیه این مراسم با تعدادی ازبرگزیدگان همچنین برگزار کنندگان آن، فارغ از کم و کیف برنامه به گفتگویی متفاوت بنشینیم.

“پژوهش”، موضوعی که اگرچه در ایران به لحاظ پتانسیل دانشگاهی پیرامون آن کمبودی احساس نمی شود اما بدون تعارف بگوئیم که در مقام  کاربرد دستاوردهای آن توسط منصب نشینان اجرا، با ضعف و به عبارتی نوعی بی سوادی مدیریتی مواجهیم.

البته این یک مقوله تاسف بار تازه نیست و سالهاست محققان کشورمان با این خلاء دست به گریبانند تا جایی که اغلب راهی جز مهاجرت نمی یابند. بدون شک اظهار نظرها دراین باره متفاوت است اما آنچه درادامه می خوانید شاید تلنگری چندین باره باشد به سکان داران مختلف اجرایی کشورمان برای اهتمام عملی به خروجی های ارزشمند پژوهشی دانشگاههایمان از سوی بخشی از جامعه دانشگاهیان کشور.

اگر پژوهش خوبی ارائه شود از آن استفاده می شود

محمدحسین ساعی رئیس دانشگاه سوره:

یک بخشی از مشکلی که راجع خروجی پژوهش ها مطرح می شود شاید به فرهنگ علمی و دانشگاهی ما برگردد یا فرهنگ حوزه حرفه ای ما که بالاخره نسبت بین صنعت و دانشگاه یا جامعه و دانشگاه خیلی خوب هنوز تعریف نشده است. اما دراین فضا هم اینگونه نیست که بگوئیم مثلا هیچ استفاده ای از دستاوردهای پژوهشی نمی شود.

بالاخره این همه تغییراتی که درحوزه عمل و پیشرفت هایی که اتفاق افتاده ناشی از بسیاری از همین پژوهش هایی است که درحوزه دانشگاه صورت می گیرد. الان بخشی از این اتفاقات، اتفاقات بدون برنامه است یعنی به صورت لاجرم رخ می دهد. به هرحال اگر یک پژوهش خوبی در داخل دانشگاه اتفاق بیفتد، بالاخره یک پژوهشگری دارد یک استادی دارد.

اگر به صورت نقطه ای از همان پژوهش دریک کاری استفاده نشود بالاخره آن استاد آن دانشجو وارد بازار کار می شود. از نتیجه آن تحقیق به صورت غیر مستقیم و غیر برنامه ریزی شده نهایتا داخل بازار کار استفاده خواهد شد. باید یک فرآیندهایی را ترتیب دهیم که این موضوع را برنامه ریزانِ تر کند.

البته وزارت علوم دردوسه سال اخیر چند آئین نامه ابلاغ کرده از جمله “آئین نامه پایان نامه های تقاضا محور” که به نظرم شروع خوبی است. الان پرونده ارتقاء استادان هم دروزارت علوم هم شورای عالی انقلاب فرهنگی درحال بررسی است.

امتیاز بیشتری به استادهایی داده شود که آن استادان بتوانند حل مساله داشته باشند. خب این یک نقطه شروع است و امیدوارم این ساختارها و پیشنهادها که وجود دارد تا سه، چهار سال آینده درکشورجابیفتد تا عمده پژوهش هایی که دردانشگاهها صورت می گیرد در صحنه عمل هم استفاده شود.

مسئولان حاضرند ضرر کنند اما از پژوهش ها استفاده نکنند

امید علی مسعودی رئیس دانشکده فرهنگ و ارتباطات سوره:

هیچ کاری بدون پژوهش به نتیجه نمی رسد اگر هم برسد بسیار دشوار است چون همه اش آزمون و خطا می شود. این پژوهش ها هستند که به تولید نظریه و علم منتهی می شود. برای پژوهش باید پژوهشگر تربیت کنیم. پژوهشگر باید امکانات دراختیارش باشد و برای محقق شدن آن دولت باید وارد گود حمایتی شود. متاسفانه دولت ها معمولا چندان کارایی ندارند. مشکل ما عدم حمایت از پژوهشگران و پژوهش است.

پژوهش های بسیار خوبی انجام می شود اما مسئولان ما به آن توجه نمی کنند. یعنی حاضرند ضرر و زیان شدید بدهند مثلا ۲۶ هزار نفر در زلزله بم کشته شوند ولی به یک تحقیق دانشگاهی که هفت سال قبل وقوع آن را گوشزد کرد توجه نکردند. درآن تحقیق دانشگاهی پژوهشگر می گفت” در بم مجوز مقاوم سازی بدهید”، بعد وقتی زلزله شد فقط مسجد جامع این شهر جان سالم به دربرد و فقط یک کاشی از آن افتاده بود، چرا؟ چون سازنده مسجد براساس تحقیقات آن پژوهش، کارش را درست انجام می دهد.

درحالی که بم با خاک یکسان شده بود. همه می گفتند معجزه شده، بله معجزه اش این بود که یک مسلمانِ معتقد می فهمد که اسلام یعنی علم یعنی پژوهش. بنابراین باید فرهنگ پژوهش به مسئولان آموزش داده شود.

متاسفانه در سازمانی ندیدم که آموزش ورود به خدمت، حین خدمت و پس از خدمت داشته باشند. ما پتانسیل های لازم پژوهشی و پژوهشگر را دردانشگاهها داریم اما باید فرهنگ خاصی دراین باره به مسئولان آموزش داده شود.

باید یاد بدهیم که هیچ تصمیمی را بدون پژوهش انجام ندهید. باید برای هر زمینه ای متناسب با آن، مسئولانمان قبل از اینکه راجعش تصمیمی بگیرند پژوهش انجام بدهند. دولت همانطور که درفوتبال سرمایه گزاری می کند روی مباحث پژوهشی هم سرمایه گزاری کند.

مدیریت استفاده از پژوهش ها و تبدیل آن به مشکل گشایی را نداریم

یوسف خجیر معاون آموزشی و تحصیلات تکمیلی دانشگاه سوره:

ما منابع بالقوه بسیار زیادی درحوزه نظام آموزش عالی دربستر پژوهش داریم، چه به صورت پژوهش های تیمی و گروهی در بدنه هیئت علمی ها چه پژوهش های دانشجویی که درغالب رساله و پایان نامه انجام می شود. این ها بسترهای بالقوه ای هستند که وجود دارند.

واقعیتش مدیری موفق است که این بسترهای بالقوه را به بالفعل تبدیل کند. شاید ضعف ما دراین حوزه ها به منه مدیر برمی گردد که توان تبدیل این منابع بالقوه را به بالفعل ندارم.

باید نظام مغزافزاری مدیرانمان را اصلاح کنیم. هم دانشجوها پتانسیل لازم را دارند و هم نظام آموزشی عالی این بستر را فراهم کرده منتهی نکته ظریف داستان همان نقطه مغز افزاری است. یعنی نوع مدیریت استفاده از این منابع و تبدیل آن به فراورده ای که به درد جامعه بخورد وجود ندارد.

یک حلقه مفقوده ای بین بازار، صنعت و دانشگاه وجود دارد. دانشگاهها نتوانستند خودشان را به بازار و صنعت بقبولانند، بازار و صنعت هم به دانشگاه احساس نیاز نمی کنند.

عرضه و تقاضا که اساس نظام بازار است درکشور ما چون به درستی وجود ندارد احساس نمی کند که باید درارائه محصولاتش خلاقیت داشته باشد. زمانی که خلاقیت نیاز داشته باشد به سراغ طرح های جدید، نوآوری ها، کارآفرینی و استارتاپ ها می رود. بنابراین داشتن رویکرد آینده پژوهی یک اصل مهم مدیریتی است.

باید پژوهش هایمان نیاز محور باشند

مهران هوشیارعضو هیئت علمی دانشکده هنر دانشگاه سوره:

مهمترین چالشی که می توان در حوزه پژوهش کشور به ویژه دانشگاههای غیر دولتی مطرح کرد این است که متاسفانه به زیر ساخت ها و مباحث پایه ای توجه نداریم. دانشگاهها بیشترین تاکیدشان از حوزه پژوهش این است که بتوانند دانشجو را به مقطع فراغت از تحصیل برسانند و مسئولان هم فقط می خواهند برنامه ریزی اجرایی دوره تصدی خودشان را مدیریت کنند.

درحالی که هر پژوهشی فارغ از اینکه آینده نگر باشد یا بخواهد به حال یا گذشته بپردازد و اتفاقاتی که درگذشته افتاده را رصد کند، نیازمند توجه به مساله یابی است. باید پژوهش هایمان تقاضا محور یا اصطلاحا نیاز محور باشند.

متاسفانه ما حتی درحوزه پذیرش دانشجو هم به نکته نیاز محوری توجه نمی کنیم چه رسد به پژوهش هایی که منجر به خروج از دانشگاه می شود. این رویکردی است که بایستی توسط نهادهای بالادستی برای توجه به مسائل و نیازهای فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی و حتی سیاسی و برون مرزی، به دانشگاهها انتقال داده شود.

دانشگاهها مجبور شوند و بتواند در این حوزه ها کار کنند و دستاوردهای علمی خود را به مسئولان منتقل کنند و آن ها موظف باشند از این دستاوردها برای ترسیم نقشه راه مسیر آتی کشور بهره برداری کنند.

هنوز زیرساخت های استفاده کامل از منابع الکترونیکی را نداریم

سمیه رمضان ماهی برگزیده “نخستین همایش آینده پژوهشی آموزش عالی و توسعه پایدار”:

مقاله من درمورد چالش های آموزش مجازی در دانشگاهها خصوصا در دروس رشته گرافیک هست با رویکرد آینده پژوهی درارائه راهکار. متاسفانه به واسطه شرایط کرونا چالش هایی که برسرراه پژوهشگران و حوزه پژوهش وجود دارد تشدید شد.

زیرا هنوز زیرساخت های استفاده کامل از منابع الکترونیکی در همه موارد وجود ندارد. یعنی ما اسناد و مدارک بسیاری در حوزه کتاب و غیره داریم که این ها هنوز به نسخه الکترونیکی تبدیل نشدند. به نظرم اولین بِیس دسترسی به منابع هست و کتابخانه های الکترونیکی از این نظر مساله دارند.

نکته دیگر که من به عنوان یک پژوهشگردر پنج سال اخیر بسیار ملموس آن را حس می کنم، تحریم ها هست. متاسفانه به واسطه تحریم ها به بسیاری از سایت ها و مقالات دسترسی نداریم.

پروسه تائیدیه برای اینکه یک مقاله علمی پژوهشی را چاپ کنید گاهی بیش از یکسال طول می کشد یعنی یکسال درنوبت چاپ مقاله هستید. درموضوعاتی مانند عنوان این همایش که زمان دارند یعنی مقاله من امروز قابل استفاده است چون درباره کرونا و آموزش مجازی صحبت می کند. ممکن است تا یکسال یا دوسال آینده کرونا تمام شود و از ضرورت پرداختن به آموزش مجازی خارج شویم.

درنتیجه کاربرد این مقاله از دست می رود یعنی دستاوردی است که دیگر به درد نخواهد خورد. از دلایل اینکه مقاله ام را دراین همایش شرکت دادم برایم مهم بود که دیده شود یعنی به مرحله کاربرد برسد. نکته بعد درمورد تعریف علمی پژوهشی است.

در رشته های دیگر روش تحقیق تعریف شده است اما دررشته هنر ما هنوز از نظر زیرساخت دارای مساله هستیم. مثلا ارائه یک صحبت نو واقعا چقدر به رفرنس دهی نیاز دارد؟

اغلب مقالات علمی پژوهشی به این شکل است که باید رفرنس دهی های متعدد داشته باشید. به نظرم به مرحله ای از علم رسیده باشیم که واقعا نیاز نباشد برای یک مقاله انقدر به گذشته رفرنس بدهیم. اصلا شاید قرار است این مقاله خودش منبع و رفرنس شود.

در حالی که بسیاری از کتاب های خارجی را ببینید، گاهی از بیانیه ها و سخنرانی ها تشکیل شده، ما از این نظر یک مقدار بسته هستیم. دردانشگاه درزمینه ارتقا به شما می گویند باید این تعداد مقاله این تعداد کتاب داشته باشید تا به شما پایه تعلق بگیرد.

این تبدیل وضعیت یک دغدغه شده است. امروز بسیاری از استادان برجسته و وزین هنوز استادیار باقی مانده اند به رغم اینکه این ها تولید محتوا عظیمی داشته اند ولی بسیاری از افرادی که جوان تر هستند توانستند دانشیاری و حتی استاد تمامی بگیرند.

خب این نشان می دهد یک جای سیاستگذاری هایمان اشتباه است. یعنی آن استادی که سنش بالا رفته و حوصله این بازی را ندارد جا مانده، اما کسی که این بازی را بلد بوده برسکوی استاد تمامی نشسته است. خب این نکات نیازمند بازنگری هستند.

در بحث آموزش پژوهش فشل هستیم

ساغر کریمی برگزیده”نخستین همایش آینده پژوهشی آموزش عالی و توسعه پایدار”:

عنوان مقاله من، آینده پژوهی در آموزش عالی صنایع دستی با تاکید بر ایده توسعه پایدار است. به طور کلی از مشکلات و چالش هایی که برسر محققان قرار دارد، عدم بودجه ای مشخص برای عملیاتی کردن طرح های پژوهشی می باشد.

بسیاری از تزها و مقالات هستند که آماده اجرا شدن هستند اما بودجه نیست که حمایت کند. من دوسال و نیم پشت درِ “اکسپت” مقاله ایستادم. حالا اینکه ما چقدر از لحاظ آموزش پژوهش، یادگیری روش های پژوهش در دانشگاههایمان دچار نقص هستیم و ضعیفیم و اصلا بسیار فشل است و در قسمت پژوهش ساختار درست آموزشی نداریم، بماند.

فرایند قبولی مقاله و پیش رفت مقاله دچار یک بیماری بدخیم است مثل یک سرطان. حالا همه این سختی ها را طی کردیم، آمدیم می خواهیم از آن استفاده کنیم.

می گوئیم “آقای دکتر من اولین کسی هستم که دراین موضوع کار کردم، یک راهی را باز کنید تا طرح من اجرا شود”، آقای مسئول جواب می دهد” می دانم چه می گویی شما روحیه پژوهشگری دارید اما ما الان پول پژوهش نداریم”. از آن طرف دانشگاه ما سنتی است و پایان نامه در کتابخانه می ماند و فقط اجازه داری همان جا ورق بزنی و مسئول کتابخانه بالای سرت می ایستد مراقب است.

البته درست است او فرض می کند ممکن است من مطالب را کپی کنم.  این اشکال از آن جا می آید که استاد راهنمایش وقت نمی کند پایان نامه فردی که رفته کپی کرده را با دقت بخواند تا متوجه شود کپی کرده است. درنتیجه چون آن را نمی توانیم کنترل کنیم پایان نامه می ماند آن جا و خاک می خورد. یکی از دلایل اصلی خاک خوردن پایان نامه ها اصلا خود ساختار آموزشی پژوهشی در دانشگاه است.

بحث دیگر اینکه ما دانش کاربردی کردن بلد نیستیم. ما هنوز تفکر بین رشته ای نداریم، همه خوب راجعش حرف می زنند اما وقتی پای اجرا می روید می گویند این به ما مربوط نمی شود.

دولت ها از پژوهش ها برای حل مشکلات استفاده کنند

مرجان مهدوی برگزیده “نخستین همایش آینده پژوهشی آموزش عالی و توسعه پایدار”:

من با دو نویسنده دیگر این مقاله را کار کردم، آقای اسماعیلی و مهیا عبدالمحمدی. عنوان مقاله ما، بررسی شاخص های موثر برآموزش نوین معماری در دانشگاه نسل سوم می باشد. از دغدغه های محققان این است که، پژوهش را انجام می دهیم یعنی می رویم خلاء ها را پیدا می کنیم و راهکار ارائه می دهیم اما اغلب همانطور مسکوت می ماند.

مسئولان اگر بیایند از همین مقاله و پژوهش ها کمک بگیرند خیلی راحت هم مشکلات را می توانند شناسایی کنند هم راه حل های موجودی که الان هست را استفاده کنند. مشکلی که وجود دارد اینکه،بعضی از سایت های دانشگاهی جهانی دسترسی آسان ندارند.

پژوهشگر در دانشگاههای غیردولتی هم نیازمند حمایت است

فرزاد معافی غفاری برگزیده” نخستین همایش آینده پژوهشی آموزش عالی و توسعه پایدار”:

مقاله من درخصوص رابطه آموزش تاتردردانشگاه ها و تاتر حرفه ای کشورمی باشد. باید درنظر بگیریم که کار پژوهشگر زمان براست. باید به پژوهشگر امکانات بدهند تا بتواند درشاخه تخصصی خود مسیر پژوهشش را ادامه بدهد.

انجام کارپژوهشی این نیست که من فقط یک مقاله بنویسم و بعد این مقاله را جایی ارائه بدهیم حالا یا پذیرفته می شود یا نمی شود. پژوهشگر باید فرصت کافی داشته باشد و به خروجی کارهای پژوهشیش توجه شود حتی از نظر چاپ و سفرمطالعاتی.

این نوع حمایت ها باید صورت بگیرد تا فضای پژوهش دردانشگاهها خصوصا غیر دولتی ها بتواند عمق پیدا کند. و از حالت موردی و مقطعی کار کردن بیرون آمده واز به فراموشی سپرده شدن کارهای پژوهشی جلوگیری گردد.

دریاوفایی