رکود در میدان و رونق در آمار

در حالی‌که برخی مسئولان از دو برابر شدن فروش صنایع‌دستی در نوروز ۱۴۰۴ خبر داده‌اند، بررسی‌های میدانی و اظهارات هنرمندان، تصویری متفاوت و نگران‌کننده از وضعیت بازار ارائه می‌دهد.
برخی هنرمندان معتقدند آمارهای رسمی، واقعی نیست و فروش نسبت به سال گذشته به‌طور محسوسی کاهش یافته است.

یکی از هنرمندان فیروزه‌کوب با بیان اینکه فروش امسال نسبت به سال قبل حداقل ۴۰ درصد کمتر بوده، می‌گوید: بسیاری از مردم تنها قیمت می‌پرسیدند و خریدی انجام نمی‌دادند. افزایش قیمت مس و اجرت، باعث گرانی محصولات شده و توان خرید مردم کاهش یافته است.
او همچنین از عملکرد برخی نهادها انتقاد کرده و می‌گوید در آمار رسمی، فروش کالاهایی مانند تسبیح، بدلیجات و حتی اجناس چینی در غرفه‌های چهل‌ستون و سایر مکان‌ها به‌عنوان صنایع‌دستی لحاظ شده که این موضوع منجر به بی‌اعتمادی عمومی و تضعیف بازار نقش‌جهان شده است.

یک هنرمند میناساز نیز از بی‌ثباتی قیمت مواد اولیه و نبود نظارت انتقاد می‌کند و می‌گوید: رنگ، ظروف و قلم‌موهای مخصوص میناسازی مدام افزایش قیمت داشته‌اند. وقتی هزینه تولید بالا می‌رود، یا باید از کیفیت کاست یا قیمت را بالا برد؛ که هر دو حالت باعث افت فروش می‌شود. وی اضافه می‌کند که با وجود امیدواری به فروش در تعطیلات نوروز، امسال بسیاری از هنرمندان با زیان روبه‌رو شدند.
به گفته او، نبود بیمه پایدار و حمایت‌های مالی مؤثر در کنار فراموشی هنرمندان توسط مسئولان، باعث شده انگیزه فعالیت در این حوزه کاهش یابد.

یکی دیگر از هنرمندان و از مسئولان پیشین صنف صنایع‌دستی نیز، از رکود شدید در بازار سخن گفته و عنوان می‌کند که در نوروز ۱۴۰۴، آثار هنری تقریباً فروش نرفته‌اند. او آمارهای رسمی مبنی بر رشد فروش را نادرست دانسته و تأکید می‌کند که این ارقام واقعیت بازار را منعکس نمی‌کنند.
وی همچنین با اشاره به نمایشگاه‌های نوروزی می‌گوید: در این بازارچه‌ها نه آثار هنری که نمونه‌های ارزان و بی‌کیفیت عرضه می‌شدند و همین امر به فروشگاه‌های ثابت نقش‌جهان آسیب زده است. به گفته او، هدف از این نمایشگاه‌ها دعوت از هنرمندان دیگر استان‌ها بوده، اما در عمل فروشندگان تکراری در آن‌ها حضور داشتند.

رئیس فعلی اتحادیه صنایع‌دستی اصفهان نیز افزایش قیمت مواد اولیه را عامل اصلی افت فروش دانسته و می‌گوید: باوجود تولید داخلی مس، قیمت آن بر اساس دلار محاسبه می‌شود که تأثیر مستقیم بر قیمت نهایی صنایع‌دستی دارد. از سوی دیگر، قدرت خرید گردشگران به‌شدت کاهش یافته و حتی با تمایل به خرید، توان مالی کافی نداشته‌اند.
او همچنین از قوانین قدیمی صادرات صنایع‌دستی انتقاد کرده و به محدودیت‌های مربوط به نقره و سایر اقلام اشاره می‌کند. به گفته وی، برخلاف ادعای حذف پیمان‌سپاری ارزی برای صنایع‌دستی، این قانون همچنان توسط بانک مرکزی اجرا می‌شود.

این مقام صنفی هشدار می‌دهد که در صورت ادامه روند فعلی، شاهد خروج گسترده هنرمندان از این حوزه خواهیم بود؛ اتفاقی که پیش‌تر نیز با تعطیلی صدها واحد صنفی رخ داده است.
بسیاری از هنرمندان به مشاغل دیگر روی آورده‌اند و جوانان نیز انگیزه‌ای برای ورود به این حرفه ندارند.
او آمارهای ارائه‌شده از سوی برخی نهادها درباره فروش نوروزی را نادرست می‌داند و می‌گوید: فروشگاه‌های موقت در نوروز، اغلب محصولات غیرمرتبط با صنایع‌دستی عرضه کرده‌اند، اما در آمار رسمی به‌عنوان صنایع‌دستی معرفی شده‌اند.
این در حالی‌ست که میدان نقش‌جهان، به‌عنوان بزرگ‌ترین بازار صنایع‌دستی دنیا، باید اولویت برنامه‌ریزی‌ها باشد نه بازارچه‌های موازی.

در پاسخ به این انتقادات، معاون صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی اعلام کرده که برای تحلیل وضعیت بازار، باید همه مؤلفه‌ها از جمله قیمت، بسته‌بندی، نحوه ارائه و شرایط اقتصادی مصرف‌کننده را در نظر گرفت. او کاهش فروش را ناشی از فشار اقتصادی بر خانواده‌ها می‌داند و می‌گوید: در چنین شرایطی، اولویت خانوار با نیازهای اولیه است و صنایع‌دستی فاخر از سبد خرید حذف می‌شود.

وی صادرات را راه نجات صنایع‌دستی دانسته و می‌گوید: با توجه به ارزش‌افزوده بالای صنایع‌دستی و مواد اولیه بومی، تمرکز سال ۱۴۰۴ بر صادرات به کشورهای همسایه و منطقه خواهد بود. او همچنین تأکید می‌کند که تحلیل وضعیت صنایع‌دستی نیازمند داده‌های دقیق و تفکیکی است و برای همین، سامانه‌ای برای ثبت اطلاعات فروش غرفه‌های نوروزی راه‌اندازی شده است.
درباره نمایشگاه‌های موقت نوروزی نیز، معاون وزارتخانه بیان می‌کند که در بازار امروز، تصمیم‌گیر نهایی مشتری است نه تولیدکننده. بنابراین نمی‌توان از خریدار انتظار داشت تنها به‌دلیل سابقه، از فروشگاه خاصی خرید کند. به گفته او، باید برای انواع مختلف صنایع‌دستی، سیاست‌گذاری و زبان ارتباطی متناسب طراحی کرد.

بررسی میدانی وضعیت بازار صنایع‌دستی اصفهان در نوروز ۱۴۰۴ نشان می‌دهد که افزایش قیمت مواد اولیه، کاهش قدرت خرید مردم، سیاست‌گذاری‌های نادرست، نبود حمایت‌های مؤثر و بی‌ثباتی اقتصادی، بازار این هنر دیرینه را با رکودی جدی مواجه کرده است.
در چنین شرایطی، اتکا به آمارهای غیرواقعی تنها بر بی‌اعتمادی و ناامیدی هنرمندان می‌افزاید. اگر قرار است صنایع‌دستی اصفهان به‌عنوان یک برند ملی و جهانی حفظ شود، اصلاح قوانین، بازنگری در سیاست‌گذاری‌ها، حمایت بیمه‌ای و مالی و تمرکز بر صادرات هدفمند، ضرورتی انکارناپذیر است.