ارتقای جایگاه حقوقی و حمایت قضایی از محیط‌بانان

محیط‌بانی یکی از مشاغل پرخطر و کلیدی در نظام حفاظت از محیط زیست است که به‌ویژه در استان اصفهان، با توجه به وسعت منابع طبیعی و زیستگاه‌های حساس، اهمیت مضاعفی دارد. این حرفه نیازمند افرادی است که نه تنها به طبیعت علاقه‌مندند، بلکه با تمام توان خود برای صیانت از حیات وحش و حفظ اکوسیستم‌های طبیعی به مقابله با شکارچیان غیرمجاز و متخلفان خارج از قانون می‌پردازند. کمبود نیرو، تجهیزات ناکافی و خشکسالی‌های گسترده اما این مبارزه را به چالشی نابرابر بدل کرده است. در سال‌های اخیر شهادت چندین محیط‌بان، از جمله سه شهید در سال جاری، توجه جامعه و مسئولان را به اصلاحات قانونی و حمایتی معطوف کرده است.

محیط‌بانان، مدافعان خط نخست طبیعت 

به گزارش اخبار اصفهان محیط‌بانان در مواجهه با شکارچیان غیرمجاز، بارها مورد حمله و اصابت گلوله قرار گرفته‌اند. این افراد به‌عنوان حافظان بوم‌شناسی، چهره‌ای انسانی و قدرتمند برای حفاظت از ذخایر طبیعی و تنوع زیستی ایفا می‌کنند اما در شرایط کنونی، فشار بسیار زیاد و منابع محدود، این مسئولیت را دشوار ساخته است.

ضرورت اصلاح قانون حمل سلاح برای حمایت از محیط‌بانان 

شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، در مصاحبه‌ای با ایسنا، با اشاره به شهادت سه محیط‌بان در سال جاری، بر لزوم اصلاح قانون حمل سلاح تأکید کرد. وی اصلاحی را ضروری دانست که در آن محیط‌بانان از حمایت قضایی و حقوقی ویژه برخوردار شده و نسبت به افراد عادی امتیاز استفاده از سلاح قانونی و مقتدرانه داشته باشند تا بتوانند در برابر متخلفان به‌صورت مؤثر ایستادگی کنند.

کمبود شدید نیروی محیط‌بانی در سازمان حفاظت محیط زیست 

شینا انصاری همچنین بیان کرد که حدود ۵۰ درصد از پست‌های سازمان محیط زیست کشور بلاتصدی است و این میزان در حوزه محیط‌بانی به ۶۰ درصد افزایش می‌یابد. این کمبود نیرو و نبود نیروی انسانی متعهد، بحران بزرگی را ایجاد کرده که کار حفاظت از محیط زیست را با چالش جدی مواجه ساخته است.

گستردگی عرصه‌های طبیعی استان اصفهان و کمبود نیرو 

استان اصفهان با حدود دو میلیون هکتار عرصه طبیعی تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست، در عمل با بحران خشکسالی و پراکندگی زیستگاه‌ها، نیازمند مراقبت از نزدیک به سه میلیون هکتار است. با این وجود، تنها ۱۷۰ محیط‌بان در این استان فعالیت می‌کنند که به طور متوسط هر محیط‌بان بنا به استاندارد جهانی باید بیش از ۱۴ هزار هکتار عرصه را تحت پوشش محافظت داشته باشد؛ در حالی که استاندارد جهانی برای هر ۱۰۰۰ هکتار یک محیط‌بان است.

آمار تخلفات شکار و درگیری‌های محیط‌بانان در اصفهان 

طبق گزارش خبرگزاری مهر در مرداد ۱۴۰۲، طی سال گذشته بیش از ۱۲۷ مورد تخلف شکار و صید در استان اصفهان ثبت شده است. همچنین آمارها نشان می‌دهد که ۱۱۳ متخلف شکار و صید دستگیر و ۸۸ قبضه سلاح غیرمجاز کشف شده است. این وضعیت، فشار روانی و جسمی بر محیط‌بانان را افزایش داده و خطر درگیری با شکارچیان مسلح را بیش از پیش بالا برده است. نمونه بارز این تهدید، مصدومیت شدید محیط‌بان «احمدعلی عابدینی» در اردستان است که در آبان ۱۴۰۲ هنگام مقابله با شکارچیان غیرمجاز، دچار جراحات جدی شد.

کمبود تجهیزات و تهدیدات جانی محیط‌بانان 

کارشناسان محلی هشدار می‌دهند که نبود خودروهای مناسب، تجهیزات دید در شب، سامانه‌های ارتباطی پیشرفته و ابزارهای دفاعی کافی، محیط‌بانان اصفهان را در معرض خطرات فزاینده جانی قرار داده است و مقابله موثر با متخلفان را غیرممکن می‌سازد.

فناوری‌های نوین و هوشمندسازی؛ راهکاری برای کاهش خطرات 

رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در گفت‌وگو با ایسنا بر اهمیت هوشمندسازی مناطق حفاظت شده تأکید کرد و گفت: «تجهیز این مناطق به فناوری‌هایی مانند دوربین‌های دید در شب، پهپادهای نظارتی و سامانه‌های پایش آنلاین می‌تواند بخشی از بار سنگین محیط‌بانان را سبک کند.» این فناوری‌ها سرعت واکنش به تخلفات را افزایش داده و تماس مستقیم محیط‌بانان با متخلفان مسلح را کاهش می‌دهد.

راهکارهای کلیدی حفظ محیط‌بانان و حفاظت موثر از طبیعت 

اصلاح قوانین حمل سلاح، افزایش نیروی محیط‌بانی، تأمین تجهیزات لازم و هوشمندسازی حفاظت از محیط زیست، چهار رکن اصلی راهکار ملی و استانی برای ارتقای امنیت و کارآمدی حفاظت از عرصه‌های طبیعی اصفهان هستند.

حفاظت مستمر طبیعت بدون امنیت محیط‌بانان ممکن نیست 

با توجه به آمارها و شرایط کنونی استان اصفهان، روشن است که بدون توجه جدی به تامین تجهیزات، افزایش نیروی انسانی و حمایت قضایی محیط‌بانان، جان این مدافعان طبیعت همچنان در معرض تهدید است و حفاظت از منابع طبیعی استان به شعاری بی‌پشتوانه تبدیل خواهد شد. اصلاحات عملی و حمایت‌های قانونی می‌تواند تضمین‌کننده ادامۀ این مسیر حیاتی باشد تا طبیعت اصفهان در آینده نیز پایدار بماند.

نظر کارشناسان درباره ضرورت حمایت‌های قانونی و محیط زیستی از محیط‌بانان اصفهانی

استاندارد منطقه حفاظتی یک محیط‌بان ایرانی بسیار بیشتر از حد استاندارد جهانی

ابوالقاسم ابراهیمی، دانشجوی دکتری حقوق عمومی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سمنان و از کارشناسان حقوقی محیط زیست، در مقاله (مروری بر قوانین حقوقی حمایتی از محیط‌بانان مجله انسان و محیط زیست) تأکید کرده است که محیط‌بانان باوجود آنکه کارمندان دولتی محسوب می‌شوند، اما شرایط کاری آنان مشابه نیروهای انتظامی یا شبه‌نظامیان است و متأسفانه قوانین حمایتی کافی برای این قشر وجود ندارد.

به گفته وی، استاندارد جهانی یک محیط‌بان برای هر ۴۰۰۰ هکتار عرصه طبیعی است، در حالی که این نسبت در ایران به یک محیط‌بان برای ۴۰۰۰۰ هکتار می‌رسد که کار محیط‌بانان را بسیار دشوار و پرخطر کرده است. این نویسنده تأکید می‌کند که محیط‌بانان در معرض خطرات متعددی مانند درگیری مسلحانه، انفجار تله‌ها و شرایط سخت زیستی هستند و لذا تصویب قوانین حقوقی حمایتی ویژه و توسعه ساختار قانونی برای حمایت از آنان باید در اولویت برنامه‌های دولت و مجلس قرار گیرد تا جایگاه حقوقی و ایمنی آنها ارتقاء یابد.

کمبودها باعث شده محیط‌بانان نتوانند با اقتدار کافی با متخلفان و شکارچیان غیرمجاز مقابله کنند

چندی پیش دکتر حمیدرضا حسینی، کارشناس برجسته محیط زیست استان اصفهان، در گفت‌وگو با رسانه‌های محلی بیان کرده است که محیط‌بانان اصفهان در عمل با چالش‌های جدی از جمله کمبود نیرو، نبود تجهیزات استاندارد و ضعف در حمایت‌های قضایی مواجه‌اند.

به گفته حسینی، این کمبودها و فقدان حمایت قانونی باعث شده است محیط‌بانان نتوانند با اقتدار کافی با متخلفان و شکارچیان غیرمجاز مقابله کنند و در بسیاری از موارد جان خود را در خطر بیاندازند. وی تأکید می‌کند که دستگاه‌های ذیربط باید هرچه سریع‌تر اقدام به اصلاح قوانین و ایجاد سازوکارهای حمایتی مؤثر کنند و همچنین تجهیزات لازم مانند خودروهای مناسب، دوربین‌های دید در شب، پهپادها و امکانات کمک‌پشتیبانی را در اختیار محیط‌بانان قرار دهند تا امنیت آنها و حفاظت از عرصه‌های طبیعی استان تضمین شود.