به اعتقاد برخی از کارشناسان اقتصادی و به گفته مردمی که هشت سال دوران سخت و پرفشار جنگ تحمیلی عراق را از سر گذرانده‌اند، تمهیداتی که دولت وقت در خصوص تامین مایحتاج اولیه مردم اندیشیده بود، موجب شد تا آن سال‌ها در مقابل تحریم‌های سنگین دشوار کشورهای قدرتمند جهان مقاوم شوند.

در گفت و گویی با نایب رییس اتاق بازرگانی اصفهان مطرح شد؛
کوپن، کمک به معیشت یا جولان سفته‌بازی؟

در آن سال‌ها ایران با کمبود مایحتاج و مواد غذایی ضروری خود مواجه بودند، اما حربه‌ای که قدری از دشواری آن روزها کاست، ارایه کوپن مواد غذایی همچون روغن، برنج، شکر، قند و … بود و مهم‌تر از آنکه در آن سال‌ها قیمت این اقلام افزایشی نداشت و باری را بر دوش مردم اضافه نکرد. امروز در حالی نیمه دهه نود را می‌گذرانیم که دوباره شرایط حساس و ویژه‌ای به‌خصوص از حیث مسائل اقتصادی به کشورمان تحمیل شده است. تحمیل دوباره تحریم‌ها به کشور بعد از خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام موجب شده که اقشار کم‌درآمد و حتی متوسط رو به بالای جامعه در ماه‌های اخیر با کاهش قدرت خرید آن‌هم برای تامین کالاهای ضروری و اساسی خود مواجه شوند. در این شرایط دولت که به دلیل کاهش درآمدهای خود توان افزایش دستمزدها را در این برهه از زمان ندارد از سیاست‌های کمکی برای تامین معیشت مردم سخن می‌گوید و حتی موضوع توزیع کوپن البته نه به شکل دوران جنگ و پس از آن بلکه به صورت کوپن الکترونیک را بارها به شیوه‌های مختلف مطرح کرده است.
در چنین شرایطی پرسش اساسی و مهم این است که آیا اِعمال چنین سیاستی، اقتصاد بیمار ایران را بیمارتر و صورت‌مساله گرانی‌های اخیر و سبدهای کوچک و یا قفسه‌های خالی برخی از فروشگاه‌ها را پاک خواهد کرد و یا گامی در جهت بهبود وضعیت اقتصادی کشور خواهد بود؟

اتلاف سرمایه‌های ملی
البته به اعتقاد عبدالحسین ساسان یکی از اقتصاددان‌های کشورمان اجرای سیاست کوپن عوارض منفی همچون تقویت احساس ناامنی و متفاوت بودن را در بین مردم تشدید می‌کند و به‌طورقطع یکی از مهم‌ترین عوارض ناخواسته کوپن حتی از نوع الکترونیک آن، اتلاف سرمایه‌های ملی است.
استاد سابق اقتصاد دانشگاه اصفهان در خصوص نگرانی کارشناسان اقتصادی از بازگشت سیاست توزیع کوپن، می‌گوید: به‌طورقطع هر دارویی که پزشک تجویز می‌کند، دارای عوارض جانبی و ناخواسته‌ای است که پزشک به بیمار گوشزد می‌کند، بنابراین داروهای بیماری اقتصادی بدون عارضه نخواهد بود.
وی با تاکید بر اینکه کوپن، دارویی با عوارض وحشتناکی است و احتمال بازگشت این سیاست به دلیل شرایط اقتصادی موجود وجود دارد، تصریح می‌کند: به‌طورقطع یکی از مهم‌ترین عوارض ناخواسته کوپن حتی از نوع الکترونیک آن، اتلاف سرمایه‌های ملی است و زمانی که سیستم کوپنی پیاده شود همانند یارانه نقدی، تمام مردم حتی اگر به آن نیاز نداشته باشند، استفاده آن را حق خود می‌دانند.

شناسایی جامعه هدف
استاد اقتصاد دانشگاه آزاد اسلامی خوراسگان نیز در خصوص این سیاست، می‌گوید: ارایه کوپن در دنیا دیگر چندان مرسوم نیست، مگر برای اقشار بسیار کم‌درآمد جامعه که قادر به تامین نیازهای اولیه خود نیستند.
به اعتقاد همایون رنجبر، ارایه کوپن زمانی می‌تواند ثمرات مفیدی برای جامعه و اقتصاد داشته باشد که دولت جامعه هدف را کاملا از طریق شناسایی اموال و دستیابی به ‌حساب‌های بانکی شناسایی کند و برای جبران فقر به برخی از مردم کوپن بدهد. وی ادامه می‌دهد: در چنین شرایطی شاید ارایه کوپن مفید باشد، در غیر این صورت منجر به سفته‌بازی شده و فرصت سوءاستفاده را در اختیار عده‌ای قرار می‌دهد.
کمک نقدی به جای کوپن
نایب رییس اتاق بازرگانی اصفهان نیز، می‌گوید: مسلما اقتصاد سالم، اقتصادی آزاد و رقابتی است که در آن هیچ یارانه و کمک نقدی از سوی دولت به مردم ارایه نمی‌شود، اما گاهی یک کشور در شرایط بحرانی جنگ و یا موارد اضطراری چون تحریم قرار می‌گیرد. در چنین شرایطی اقشار کم‌درآمد جامعه قادر به تامین نیازهای خود نخواهند بود و دولت درصدد کمک به آن‌ها از طریق ارایه کوپن و یا وجوه نقدی برمی‌آید.
مصطفی رناسی می‌افزاید: ارایه کوپن اگرچه از حیف‌ومیل شدن یارانه نقدی تا حدی جلوگیری می‌کند، اما معمولا مشکلات متعددی همچون اتلاف سرمایه‌های ملی، بالا رفتن میزان مصرف برخی از اقلام خوراکی و حتی آسیب‌رسانی به سلامت مردم را در پی دارد. وی ادامه می‌دهد: مثلا در دهه شصت، مردم کالاهایی را بیش از میزان مصرفی‌شان دریافت می‌کردند و این مساله موجب شد که سرآمد مصرف روغن و شکر در ایران از استانداردهای جهانی بالاتر برود. نایب رییس اتاق بازرگانی اصفهان با بیان اینکه ارایه کمک‌های نقدی از سوی دولت جایگزین بهتری برای کوپن خواهد بود، معتقد است: اگر این حمایت‌ها به‌صورت نقدی باشد، بهتر است. در این صورت مردم اجناس را با نرخ واقعی آن‌ها و از هر کالا به میزان نیازشان خریداری می‌کنند. وی با تاکید بر اینکه ارایه کوپن موجب از بین رفتن رقابت و ثبات قیمت در بازار می‌شود، گفت: قیمت‌ها باید تک‌نرخی و رقابتی باشد و تورم موجود در بازار کنترل شود. در حال حاضر باید کاری کنیم که جلوی ضایعات انرژی و سرمایه مملکت گرفته شود. در چنین شرایطی کوپن موجب بالا رفتن مصرف و افزایش ضایعات می‌شود و سرمایه‌های ملی را هدر می‌دهد.
ایران یک‌بار در دوران جنگ و پس از آن تجربه کوپن را داشته و متاسفانه به اعتقاد کارشناسان نتیجه درستی از آن دریافت نکرده و حتی توزیع کالا از این طریق، اقتصاد ایران را از ریل توسعه عقب انداخته است، بنابراین به نظر می‌رسد در شرایط حساس اقتصادی امروز باید بر روی الگوی مصرف صحیح مردم فرهنگ‌سازی کنیم.