کوره‌های آجرپزی اصفهان ۵۰ کیلومتر دورتر!

سال‌هاست نام کوره‌های آجرپزی اصفهان در کنار واژه‌هایی مانند «آلودگی هوا»، «آلایندگی شدید» و «ریزگردهای محلی» تکرار می‌شود. در روزهایی که شاخص آلودگی هوای اصفهان در وضعیت ناسالم قرار می‌گیرد، یکی از اولین متهمان، همین کوره‌ها هستند؛ صنایعی که بسیاری از آن‌ها یا فاقد مجوزند یا با وضعیت حقوقی نامشخص فعالیت می‌کنند و شهروندان معتقدند که زمان وعده و مصوبه به پایان رسیده و نوبت اقدام عملی است. اکنون سخن از انتقال کوره‌های آجرپزی به خارج از شعاع ۵۰ کیلومتری اصفهان است؛ طرحی که اگر اجرایی شود می‌تواند چهره آلاینده‌ترین بخش حاشیه شهر را دگرگون کند.

۳۰۰ کوره آجرپزی در پنج ناحیه آلاینده 

به گزارش اخبار اصفهان بر اساس آمار رسمی، اصفهان دارای پنج ناحیه بزرگ تولید آجر و حدود ۳۰۰ واحد فعال و نیمه‌فعال کوره آجرپزی است. در میان واحدهای فعال، ۴۲ واحد بدون مجوز و ۱۲ واحد با وضعیت نامشخص فعالیت می‌کنند؛ یعنی حداقل نزدیک به یک‌پنجم این صنایع یا خارج از چارچوب قانونی‌اند یا وضعیت محیط‌زیستی آن‌ها روشن نیست. همین خلأ نظارتی، بخش مهمی از معضل آلایندگی آجرپزی‌های اصفهان را رقم زده است.

کارشناسان محیط‌زیست تأکید می‌کنند که کوره‌های آجرپزی به دلیل مصرف سوخت‌های فسیلی، کیفیت پایین سوخت، نبود فیلترهای مناسب و فناوری قدیمی، از کانون‌های اصلی تولید آلودگی هوا در حاشیه شهر به شمار می‌روند. شهروندان اصفهانی بارها در تماس با رسانه‌ها و نهادهای نظارتی، نسبت به دود غلیظ، بوی نامطبوع و گردوغبار ناشی از این واحدها اعتراض کرده و خواستار برخورد با واحدهای غیرمجاز و به‌روزرسانی فناوری این صنعت شده‌اند.

مطالبه مردم: پایان پاسکاری مسئولیت‌ها 

شهروندان می‌گویند سال‌هاست در کلان‌شهر اصفهان، بخشی از مدیریت آلودگی هوا به باد، باران و inversion واگذار شده است؛ یعنی هر بار که شاخص‌ها بالا می‌رود، بخشی از امیدها به شرایط جوی گره می‌خورد، نه به اقدام ساختاری. در پرونده کوره‌های آجرپزی اصفهان نیز این گلایه به‌طور جدی مطرح است که مسئولیت میان دستگاه‌های مختلف – از محیط‌زیست تا شهرداری، از استانداری تا دستگاه‌های خدماتی – پاسکاری می‌شود و تصمیم‌ها اغلب روی کاغذ باقی می‌ماند.

مطالبه امروز مردم ساده و مشخص است: 

۱ – تعیین تکلیف واحدهای بدون مجوز

۲ – اجرای قاطع مصوبات کاهش آلایندگی صنایع آجرپزی

۳ – شفاف‌سازی جدول زمانی انتقال کوره‌ها از محدوده شهری

تا زمانی که این موارد اجرا نشود، هر مصوبه‌ای – هرقدر هم دقیق نوشته شده باشد – در نگاه افکار عمومی بیشتر شبیه وعده‌ای تکراری خواهد بود.

برنامه بهسازی و نوسازی؛ از سند تا عمل 

در همین فضا، معاون محیط زیست انسانی اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان اصفهان در گفت‌وگو با خبرگزاری فارس از شکل‌گیری یک برنامه جامع خبر می‌دهد. او با اشاره به جلسه کمیته تخصصی سند بهسازی و نوسازی واحدهای آجرپزی می‌گوید: بر اساس مصوبات این نشست، با هدف کاهش آلودگی‌های زیست‌محیطی ناشی از کوره‌های آجرپزی در اطراف شهر، برنامه‌ای جامع برای بهسازی و نوسازی این صنعت تدوین شده است.

به گفته وی، در این جلسه راهکارهای لازم برای تسهیل و تسریع در تغییر کاربری و انتقال بخشی از واحدهای آجرپزی به خارج از شعاع ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان مورد بحث و تصویب قرار گرفته است. محور اصلی مصوبات، ایجاد بسترهای قانونی و اجرایی برای خروج واحدهای آلاینده از محدوده تنفسی شهر و هم‌زمان، فراهم‌کردن امکان فعالیت در نقاطی با کمترین اثر بر سلامت ساکنان است.

انتقال به ۵۰ کیلومتری، آغاز پایان آلایندگی کوره‌های حاشیه شهر؟

بر اساس این مصوبات، واحدهای تولید آجر که در محدوده ۵۰ کیلومتری شهر اصفهان فعالیت می‌کنند، باید به خارج از این شعاع جغرافیایی منتقل شوند. این تصمیم دو پیام اصلی دارد:

• پذیرش این واقعیت که کوره‌های فعلی در این فاصله، اثر مستقیم بر آلودگی هوای شهر دارند.
• تمایل به حرکت از «کنترل موقت» به سمت «جابجایی پایدار منبع آلاینده».

معاون محیط زیست انسانی تصریح می‌کند که دستگاه‌های مرتبط موظف شده‌اند با هماهنگی و پرهیز از موازی‌کاری، صدور مجوزها و تسهیل فرآیند انتقال را با سرعت انجام دهند. در عمل، این یعنی:

اول ) مشخص‌شدن تکلیف زمین‌ها و کاربری‌های جدید

دوم ) تعیین وضعیت شغلی و حقوقی صاحبان کوره‌ها

سوم ) تعیین زمان‌بندی برای خاموش‌شدن کوره‌ها در شعاع ۵۰ کیلومتر

از منظر افکار عمومی، واژه‌هایی مانند «انتقال کوره‌های آجرپزی اصفهان»، «حذف آلایندگی آجرپزی‌ها از شعاع شهری» و «برنامه نوسازی صنعت آجر در اصفهان» اکنون گره‌خورده با همین مصوبه است؛ اما تا اجرای واقعی، فاصله‌ای جدی باقی مانده است.

موانع پیش رو؛ از معیشت کارگران تا ریسک تعطیلی 

هرچند در اسناد و صورتجلسات، انتقال کوره‌های آجرپزی به خارج از ۵۰ کیلومتری اصفهان راه‌حل منطقی و قابل دفاعی برای کاهش آلودگی هواست، اما در عمل با چند چالش مواجه است:

۱ – معیشت صدها کارگر و خانواده‌هایی که درآمدشان به این کوره‌ها وابسته است.

۲ – هزینه بالای جابجایی، نوسازی تجهیزات و تغییر کاربری زمین‌ها.

۳ – مقاومت برخی صاحبان واحدهای بدون مجوز یا دارای وضعیت نامشخص که نگران از دست‌دادن سرمایه و زمین هستند.

به هر حال اگر برای این چالش‌ها الگوی جبرانی و حمایتی در نظر گرفته نشود، احتمال کند شدن اجرای مصوبات بالاست و ممکن است برخی واحدها به شکل غیررسمی و زیرزمینی ادامه فعالیت دهند؛ وضعیتی که نه به نفع محیط زیست است نه به نفع اقتصاد منطقه.

چشم‌انتظاری برای عبور از مرحله کاغذ 

در پایان، پرسش کلیدی شهروندان اصفهانی این است: این بار چه تفاوتی با دفعات قبل وجود دارد؟ در خبرها می‌خوانیم که «برنامه جامع تدوین شد» و «مصوبات برای انتقال واحدها به خارج از شعاع ۵۰ کیلومتری اصفهان تصویب شد»، اما همان‌طور که در متن مصاحبه نیز آمده:   حالا باید دید این وعده‌ها چه زمانی از مرحله تصمیم‌گیری عبور و به اجرا می‌رسد.

آینده آلودگی هوای اصفهان، سلامت شهروندان، و سرنوشت *کوره‌های آجرپزی حاشیه شهر، به همین عبور وابسته است: عبور از مصوبه روی کاغذ به تغییر واقعی در زمین. تا آن روز، چشم بسیاری از ساکنان، هر صبح به آسمان نیمه‌خاکستری شهر و هر شب به دود کوره‌هاست؛ تنها ۵۰ کیلومتر تا امید به آسمانی آبی‌تر فاصله مانده است، فاصله‌ای که نه جغرافیایی، بلکه مدیریتی و اجرایی است.