ورود ایران به یک ائتلاف جدید

امیر میریان: بامداد سه شنبه سخنگوی وزارت خارجه روسیه اعلام کرد ایران و آرژانتین درخواست خود را برای عضویت در گروه بریکس ارائه داده‌اند. گفتنی است ایران بارها درخواست عضویت خود در این گروه را مطرح کرده بود اما به نظر می‌رسد این بار با سفر هفته گذشته «لاوورف» به ایران، بحث عضویت ایران در گروه بریکس به صورت جدی‌تر دنبال شد.

• نگاه مثبت چین به عضویت ایران در گروه بریکس

سال ۲۰۰۱ چین ایده تشکیل یک ائتلاف چهارجانبه با برزیل، روسیه و هند (BRIC) مطرح و گفتگوهای مقدماتی آن را در حاشیه اجلاس شصت و یکم سازمان ملل آغاز کرد. سال ۲۰۰۶ این ایده اجرایی شد و پایه و اساس ائتلافی فرا قاره‌ای بنیان گذارده شد. این گفتگوها سال‌های بعد هم ادامه داشت تا اولین اجلاس رسمی «بریک» در سال ۲۰۰۹ در یکاترینبورگ روسیه با حضور مقامات ارشد چهار کشور برگزار شد. از آن سال هر ساله اجلاس کشورهای «بریک» برقرار بود تا اینکه در سال ۲۰۱۳ آفریقای جنوبی نیز به جمع آن‌ها پیوست و «بریک» به «بریکس» تغییر نام داد. امسال چهاردهمین اجلاس سران «بریکس» با محوریت تقویت همکاری تجاری و اقتصادی میان اعضا و شرکای این گروه برگزار شد و جمهوری اسلامی ایران در قالب دیپلماسی پویا و به سبب برخورداری از قابلیت‌های فراوان در حوزه‌های انرژی، ترانزیتی، تجاری و اقتصادی از مهم‌ترین کانون‌های توجه در این نشست بود. آیت الله سید ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران روز جمعه به دعوت رسمی «شی‌جین پینگ» همتای چینی خود در نشست مجازی سران کشورهای گروه «بریکس» شرکت و دیدگاه‌های تهران را در خصوص مهم‌ترین مسائل بین‌المللی و توسعه همکاری‌های تجاری و اقتصادی با سایر کشورها تشریح کرد. هرچند که ایران تاکنون اصلاً عضو رسمی این گروه نبوده و الزامی به دعوت کشورمان در این نشست نیست اما دعوت رئیس دوره‌ای بریکس از «آیت‌الله رئیسی» یک علامت مثبت به ایران و ناظر بر اراده یکی از اعضای اصلی و کلیدی بریکس یعنی چین در همکاری با ایران است و این حضور فرصتی مغتنمی برای آیت‌الله رئیسی بود که در یک اجلاس بسیار مهم بین‌المللی که بیش از سی درصد اقتصاد جهان و بیش از نیمی از جمعیت جهان را در اختیار دارند صحبت کند. البته هرچند به باور کارشناسان، برگزاری اجلاس سران بریکس و حضور ایران در این نشست در شرایطی که جهان به سبب تبعات ناشی از شیوع ویروس کرونا، جنگ اوکراین و خشکسالی‌های گسترده با مشکلات اقتصادی فراوانی درحال دست و پنجه نرم کردن است، از اهمیت فراوانی برخوردار است اما این مسئله را باید توجه داشت که عضویت در بریکس فرآیند طولانی دارد و این‌گونه نیست که درخواستی صورت بگیرد و وارد این اجلاس شویم، از این‌رو باید فرآیندهای متعددی طی شود.

• گروه بریکس و تعریف جدیدی از اقتصاد جهانی

موضوع تحول و انتقال قدرت در نظام بین‌الملل و چگونگی آن یکی از مباحث جالب توجه نظریه‌پردازان بوده است. تحول، برخلاف گذشته که فقط بعد نظامی داشت، امروزه دارای ابعاد اقتصادی، سیاسی و فرهنگی هم هست. هرچند نظم آمریکامحور فعلی و اجماع واشنگتن هنوز غالب است، مؤلفه‌هایی همچون تغییرات در اقتصاد سیاسی بین‌الملل و کنشگری قدرت‌های نوظهور، نشان از تحول آیندهٔ قدرت در نظام بین‌الملل دارد. همکاری‌ها و نهادسازی‌های قدرت‌های نوظهور حکایت از وجود اراده برای تغییر نیز هست. یکی از مصادیق این اراده گروه بریکس است. درواقع بریکس که یک ائتلاف فراقاره‌ای به شمار می‌آید این پتانسیل را دارد که ساختاربندی جدیدی را برای اقتصاد جهانی ایجاد کند. کشورهای عضوآن از نظر رشد اقتصادی شاخص‌های خوبی را تجربه می‌کنند و ارقام رشد اقتصادی خوبی در این کشورها ثبت شده است و این رشد اقتصادی در چارچوب اقتصاد بازار آزادی که آمریکایی‌ها به دنبال آن هستند، نیست. این کشورها مدل اقتصادی خاص خود را دنبال می‌کنند و از این بابت می‌توانند نزدیکی خوبی با جمهوری اسلامی ایران داشته باشند. گفتنی است سهم پنج کشور عضو گروه بریکس از اقتصاد جهانی از زمان تأسیس این گروه در سال ۲۰۰۹ تا سال ۲۰۲۰ بیش از هشت درصد افزایش یافته است. از سوی دیگر صندوق بین‌المللی پول نیز پیش‌بینی کرده که سهم گروه بریکس از اقتصاد جهانی در سال‌های آینده همچنان افزایشی خواهد بود و در سال ۲۰۲۷ به ۲۸.۹ درصد خواهد رسید.

• گروه بریکس؛ چالشی بر سر نظام سیاسی تک قطبی

به باور کارشناسان ائتلاف قدرتمند بریکس که بدون مشارکت اروپا و امریکا تشکیل شده است این ظرفیت را دارد تا صدایی قوی در مجامع و مباحث مهم سیاسی بین المللی باشد و سیطره نظم مسلط فعلی را به چالش بکشد. از بُعد سیاسی کشورهای عضو بریکس جزو کشورهای مستقل به شمار می‌روند و در چارچوب سیاست‌های لیبرال دموکرات آمریکایی نمی‌گنجند. از این رو با توجه به اینکه اعضای بریکس در دسته بندی کشورهای مستقل سیاسی جای دارند می‌توانند فضای جدید را به روی جمهوری اسلامی باز کنند. تلاش برای سوق دادن جهان به سوی نظام چندقطبی و سهیم کردن کشورهای مختلف، خصوصاً قدرتهای نوظهور مانند اعضای بریکس در تصمیم گیریهای بین المللی و ارائه یک نمونه همکاری مشترک در جهان، بخشی از اهداف کشورهای عضو بریکس به شمار می‌آید که شباهت بسیاری با اهداف جمهوری اسلامی ایران دارد. در واقع ایران و اعضای بریکس اهداف و روشهای مشترکی در عرصه بین المللی به ویژه در رویارویی با هژمون جهانی دارند که می‌تواند زمینه ساز همگرایی هر بیشتر ایران و گروه بریکس باشد. این همگرایی سبب شده است تا رهبران بریکس بصورت مستقل و یا در قالب بریکس از مواضع جمهوری اسلامی ایران حمایت کنند. در این راستا کشورهای بریکس در نشست اخیر خود با صدور «بیانیه پکن» بر راه حل سیاسی و دیپلماتیک برای مسئله هسته‌ای ایران تاکید کردند. به نظریم رسد چنانچه ایران به عنوان عضو بریکس شناخته شود عملاً چیزی به نام تحریم حتی در حد تبلیغ بر ایران اثری نخواهد داشت؛ همان‌گونه که این تحریم‌ها روی چین و روسیه تأثیر اندکی داشت.