مهاجرت آخرین گزینه ایرانی‌ها

آبان ماه امسال، رصدخانه مهاجرت ایران، در گزارشی اعلام کرد نرخ مهاجرت از ایران، با ۱۴۱ درصد افزایش به ۱۱۵ هزار ورودی جدید در سال رسیده است و به این ترتیب رتبه اول مهاجرفرستی بر اساس نرخ رشد مهاجر جدید را ثبت کرده است. کشور‌های مقصد ایرانیان برای مهاجرت در طول یک سال گذشته، متنوع بوده، اما ترکیه، ایتالیا و کانادا جزو کشور‌هایی هستند که با مقاصدی، چون سرمایه گذاری، تحصیل یا خرید ملک، بیشتر مورد توجه ایرانیان بوده اند.
چمدان‌هایی که تا لحظه آخر پر و خالی می‌شوند، اضطراب‌ها و سفارش‌های لحظه آخری و آغوش‌هایی که دل کندن از آن‌ها بسیار سخت است؛ این‌ها تنها چند سکانس کوتاه از فیلمنامه پر از گره مهاجرت است. مسئله مهاجرت از ایران طی سال‌های اخیر به موضوعی مهم و حتی بحرانی تبدیل شده است. مصطفی زمانیان، رئیس مرکز بررسی‌های استراتژیک ریاست جمهوری، اخیرا در این باره گفت: «امروز وضعیت مهاجرت نسبت به گذشته فرق کرده است و مثلاً اگر کسی به آلمان مهاجرت کند، برای در اختیار گرفتن یک کُرسی دولتی یا به دست آوردن یک موقعیت کسب و کار اقتصادی به این کشور سفر نمی‌کند بلکه او مهاجرت می‌کند تا در ایران نباشد و این تفسیر بسیار خطرناکی است که به نظرم باید در مورد آن، فکر کرده و تعامل کنیم.»
زمانیان در بخش دیگری از اظهارت خود، گفت: «امروز شرایط مهاجرت برای متمولین، پیشروان کسب و کار، حوزه‌های استارت‌آپ‌ها و فناوری‌ها و حوزه علم و فن آوری، بسیار جدی‌تر از مردم عادی شده است، لذا این جنس مسائل از آن دسته موضوعاتی است که ضرورت بازاندیشی در الگوی اساسی حکمرانی را برای ما توجیه می‌کند..»
انگیزه افراد از مهاجرت بسیار متنوع است. برخی با اهداف اقتصادی مهاجرت می‌کنند و برخی با اهداف علمی، آموزشی و حتی رفاه اجتماعی. با این وجود، بسیاری از افرادی که از کشور مهاجرت می‌کنند، در صورت تحقق خواسته‌های خود در ایران به بازگشت به کشور بی تمایل نیستند. تابستان سال جاری بود که بهرام صلواتی، مدیر رصدخانه مهاجرت ایران در این باره گفت: «۸۰درصد ایرانیان خارج از کشور تمایل به بازگشت دارند، اما فضا به گونه‌ای است که تردید می‌کنند.»
اگرچه برخی از این تردید‌ها می‌تواند منشاء غیرسیاسی داشته باشد، اما برخی مهاجران نیز، نگرانی‌های دیگری دارند. این، همان موضوعیست که حجت الاسلام محسنی اژه ای، روز سه شنبه ۱۹ دی ماه به آن پرداخت و گفت: «هر ایرانی اعم از ایرانیان داخل و خارج از کشور در پناه قانون هستند و قوانین جمهوری اسلامی ایران شامل حال همه ایرانیان است (به استثنای مواردی خاص که پیش‌بینی‌های مربوطه در خود قانون شده است). ۲۵۰ شبکه در حال تبلیغ این هستند که بروید ایران توی فرودگاه بازداشت می‌شوید؛ اقدام اخیر در دسترسی ایرانیان خارج از کشور به سامانه ثنا بسیار مناسب بود. عمده مشکلات ما در خارج از کشور دسترسی نداشتن افراد به امور حقوقی و قضایی‌شان بود. فضای تلخ، تند و تیره‌ای علیه جمهوری اسلامی شکل داده‌اند؛ ایرانیانی داشته‌ایم که اخیرا چراغ خاموش آمده‌اند و هیچ مشکلی نداشته‌اند.»
یکی از نکاتی که در سایه مهاجرت نخبگان و قشر تحصیلکرده باعث نگرانی می‌شود، مسئله ایجاد مشکلات جدی در حوزه‌های تخصصی کشور است. این موضوع از ماه‌ها پیش در سایه مهاجرت پزشکان متخصص و پرستاران مطرح است، به گفته «حسین‌علی شهریاری»، رئیس کمیسیون بهداشت و درمان مجلس، طی دو سال گذشته، ۱۰ هزار پزشک از ایران مهاجرت کرده‌اند. اما اخیرا و پس از ماجرای هک سامانه‌های سوخت کشور، مهاجرت فعالان حوزه آی تی، بار دیگر در کانون توجه قرار گرفته است.
بسیاری از افرادی که در حوزه امنیت سایبری فعال بوده اند و از ایران مهاجرت می‌کنند در شرکت‌های مطرح آمریکایی و اروپایی کار می‌کنند. «افرادی که از ایران مهاجرت کردند اکثراً در شرکت‌های مطرح آمریکایی و اروپایی کار می‌کنند. این موضوع نشان می‌دهد، مهاجرت اتفاقاً آسیب زیادی دراین‌زمینه به کشور وارد کرده است، چون افراد نخبه، دیگر در کشور نیستند و درحال‌حاضر صرفاً افرادی در رأس کار هستند که سابقه نهایت ۵ ساله در زمینه امنیت‌شبکه دارند. افرادی که در ایران و در زمینه امنیت شبکه حضور دارند هم با شرکت‌های ایرانی کار نمی‌کنند، چون حقوق بالایی به آن‌ها داده نمی‌شود و ترجیح می‌دهند در ایران کار کنند و حقوق دلاری از شرکت‌های اروپایی و آمریکایی بگیرند. نکته مهم این است که حالا با تضعیف امنیت شبکه، بسیاری از هکر‌ها این تصور را دارند که طعمه مناسبی پیدا کرده‌اند و کارشان برای هک‌کردن آسان‌تر از قبل است.»علی قنبری، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس درباره خروج افرادی از کشور که دل آن‌ها با وطن است، به فرارو گفت: «تعداد زیادی وطن پرست به تمام معنا وجود دارد که به وطن عشق می‌ورزند، اما از موضوعات متعددی رنجیده خاطر هستند و می‌خواهند آینده خود را در فضایی کم تنش‌تر و با چشم انداز رشد بیشتری بسازند. اگر به دنبال افزایش وطن پرستی هستیم، نباید با کوچکترین بهانه‌ای تندترین واکنش‌ها را نسبت به فرهیختگان کشور در سطوح عالی علمی و آموزشی نشان دهیم. هیچکس با شادی و رضایت قلبی وطن خود را ترک نمی‌کند. خروج از کشور آخرین گزینه برای هر ایرانی است»