فصل تازه سیاسی خاورمیانه تابستانی داغ!

سعیده اسکندی: همزمان با تصویب قطعنامه ضدایرانی در شورای حکام آژانس بین المللی انرژی اتمی و اوج گیری فضای تنش میان ایران و غرب (و متحدان منطقه‌ای آن) و متعاقباً اقدام ایران در از دسترس خارج کردن بیش از ۲۰ دوربین نظارتیِ فراپادمانی آژانس بین المللی انرژی اتمی در تاسیسات هسته‌ای کشورمان، بسیاری از ناظران و تحلیلگران بین المللی، از ایجاد جو و چهارچوبی تازه در قالب معادله اتمی ایران و تعاملات ایران با غرب و متحدان منطقه‌ای و بین المللی آن خبر می‌دهند. در این راستا، سؤال‌های فراوانی در مورداینکه آیا چشم انداز مرگ برجام قریب الوقوع است یا اینکه در آینده نزدیک، شاهد تشدید تنش‌ها میان ایران و جبهه مخالفان منطقه‌ای و بین المللی آن خواهیم بود؟ و اگر چنین باشد، تبعات و پیامدهای آن چیست؟ مطرح می‌شود. از این رو، نسل فردا در گفت و گو با «جاوید قربان اوغلی»، سفیر سابق کشورمان در آفریقای جنوبی و کارشناس سیاست خارجی، به بررسی شماری از سؤال‌های مذکور پرداخته است. قربان اوغلی در پاسخ به این سؤال که آیا تحرکات آمریکا و اروپا در ارائه قطعنامه علیه ایران در شورای حکام به معنای ایجاد دوره‌ای جدید از تنش زایی در روابط غرب با ایران در بحبوحه رکود و سکون حاکم بر مذاکرات احیای برجام است؟ می‌گوید: «تماس تلفنی چند روز قبل امیرعبداللهیان با جوزپ بورل، رئیس کمیسیون سیاست خارجی اتحادیه اروپا و تهدید بر اقدام متقابل (در برابر تصویب قطعنامه علیه ایران در شورای حکام) که به گفته وزیر «متناسب، مؤثر، فوری» است (و خود را در قالب از دسترس خارج کردن دوربین‌های نظارتی آژانس در تاسیسات اتمی ایران نشان داد)، نمایانگر درستی این پیش بینی است که در سؤال مطرح کردید. این دیپلمات سابق کشورمان افزود: «سیر تحولات برجام و مذاکرات وین ناامید کننده و در جهت مخالف منافع ایران است. هنگامی که ترامپ از برجام خارج شد، شاهد مخالفت شدید سه کشور اروپایی با این اقدام و تلاش برای نجات آن از طریق ارائه راهکارهای مبادلات تجاری- اقتصادی با ایران بودیم که به دلیل هژمونی آمریکا و نوع روابط دوستی آتلانتیک تلاش موفقی نبود. اکنون معادله برعکس شده و تیم بایدن تلاش می‌کند که رفتار اروپا را را در رابطه با ایران کنترل کند. این در حالی است که زمانی برای ایران روابط با اروپای منهای آمریکا، راهبردی در سطح بالای نظام بود.

در کنار این مسأله، تحولات منطقه و برجسته شدن نقش اسرائیل در محیط پیرامونی ایران تحولی است که موجب دگرگونی‌های اساسی و تعیین کننده در ژئوپلتیک منطقه خواهد شد. از قضایای پشت پرده منجر به اتخاذ اینگونه مواضع چندان اطلاع ندارم ولی یقین دارم اعلام شکست قطعی برجام، هدفی است که به نفع اسرائیل و عربستان است. کما اینکه مهمترین مخالفان توافق ۲۰۱۵ هم این دو کشور بودند و از هیچ تلاشی برای جلوگیری از آن فروگذار نکردند».

این کارشناس حوزه سیاست خارجی همچنین در پاسخ به این پرسش که آینده احتمالی توافق برجام چگونه خواهد بود؟ گفت: «رصد تحولات حکایت از شکست قطعی آن دارد. مضافاً اینکه تصویب قطعنامه در شورای حکام در حکم ریختن بنزین بر آتش مذاکرات احیای برجام بوده است. گفته می‌شود دو عامل “تضمین” و “سپاه” عمده دلایل بن بست در روند مذاکرات احیای برجام هستند. درحالی که هر دو موضوع از طریق مذاکره مستقیم با آمریکا قابل حل است. بایدن تحت فشارِ کنگره و لابی‌های مخالف برجام است. مضافاً اینکه او از جایگاه اوباما برخوردار نیست. در این شرایط از هر اقدامی که بتواند برگ برنده‌ای در دست او باشد استقبال خواهد کرد. گفته می‌شود در مذاکرات دوره عراقچی، آمریکا با خروج سپاه از لیست تروریستی (FTO) موافقت کرده بود. ظریف قبلاً هشدار داده بود که “زمان” نقش تعیین کننده‌ای در مذاکرات دارد و نباید دچار توهم شویم. در بحبوحه تغییر شرایط، روزها مهم است و نه ماه‌ها.

اکنون که جهان به نفت ایران نیاز دارد تا جایی که آمریکا برای جلوگیری از افزایش قیمت انرژی، چشم خود را بر تحریم‌های نفتی ایران می‌بندد، برای من مشخص نیست چرا تصمیم گیران بر اساس واقعیت‌ها تصمیم نمی‌گیرند. این به معنای عدول از مواضع نیست.

جاوید قربان اوغلی در پایان در رابطه با این مساله که با توجه به تحرکات تروریستی اخیر صهیونیست‌ها علیه ایران و در عین حال تشدید رویه‌های تقابلی آمریکا علیه تهران؛ آیا بایستی انتظار تنش‌ها و درگیری‌های بیشتر میان ایران و بلوک مذکور را داشت؟ گفت: «تشدید مواضع تقابلی ایران به نفع اسراییل، رقبای منطقه‌ای‌ای ایران و مخالفان داخلی کشور است. روسیه به دلیل گرفتاری در باتلاق اوکراین و تحریم‌های اِعمال شده، تمایلی برای احیای برجام ندارد. استمرار تقابل با آمریکا و تشدید آن، شرایط اقتصادی کشور را وخیم‌تر خواهد کرد. برخلاف تصور خوشبینانه، چین و روسیه هم در شرایطی که مکانیسم ماشه احیا شود و فشارها به این دو کشور افزایش یابد، از ایران حمایت نخواهند کرد. رفتار روسیه و چین در قطعنامه‌های قبلی و عملکرد مسکو در هفته‌های اخیر که بازار محدود نفت ایران را نیز دچار چالش کرده، واقعیت‌هایی هستند که حقیقتاً بایستی مد نظر تصمیم‌سازان کشور قرار گیرند».