حفظ میراث تاریخی و فرهنگی یک گام به‌پیش

مسجد جامع اصفهان، یکی از کهن‌ترین و ارزشمندترین آثار تاریخی و معماری ایران و جهان اسلام، به عنوان نمادی از تاریخ، فرهنگ و هنر اسلامی، همواره مورد توجه و احترام قرار داشته است.

به گزارش اخبار اصفهان ; این مسجد که قدمت آن به بیش از ۱۲ قرن می‌رسد، شاهد تحولات گسترده‌ای در طول تاریخ بوده و نمونه‌ای بی‌نظیر از معماری ایرانی-اسلامی است. با این حال، مدیریت چندگانه و نبود یک ساختار هماهنگ در بهره‌برداری و نگهداری این اثر، چالشی جدی برای حفظ و صیانت از آن به شمار می‌رود. در این راستا، تشکیل شورای عالی راهبری و تدوین سند راهنمای مدیریت و بهره‌برداری از مسجد جامع اصفهان، اقدامی ضروری و حیاتی تلقی می‌شود.

اهمیت مسجد جامع اصفهان در تاریخ و معماری ایران

مسجد جامع اصفهان، که به مسجد جامع عتیق یا مسجد جمعه نیز مشهور است، یکی از قدیمی‌ترین مساجد ایران است که تاریخچه آن به قرن دوم هجری قمری بازمی‌گردد. این مسجد بر روی بقایای آتشکده‌ای ساسانی بنا شده و از همان ابتدا نقش مهمی در رشد شهرنشینی و توسعه فرهنگی اصفهان ایفا کرده است.

معماری مسجد جامع اصفهان طی دوره‌های مختلف تاریخی، از جمله عباسیان، سلجوقیان، ایلخانان، تیموریان، صفویان و قاجاریان دستخوش تغییرات و توسعه‌های فراوانی شده است. کارشناسان معماری بر این باورند که تحول اصلی مسجد جامع اصفهان در دوره سلجوقیان رخ داده است؛ جایی که سبک مسجد عربی با ساخت چهار ایوان در اضلاع مختلف مسجد جای خود را به سبک مسجد ایرانی داد. این تغییر، الگویی شد برای ساخت مساجد چهارایوانی در سراسر ایران و حتی فراتر از آن.

چالش‌های مدیریت و ضرورت تشکیل شورای عالی راهبری

با وجود اهمیت تاریخی و فرهنگی مسجد جامع اصفهان، مدیریت چندگانه و پراکنده این مجموعه باعث شده تا حفاظت و بهره‌برداری از آن با مشکلاتی مواجه شود. مهدی جمالی‌نژاد، استاندار اصفهان، در بازدید اخیر خود از مسجد جامع بر ضرورت ایجاد یک مدیریت واحد و تشکیل شورای عالی راهبری تاکید کرد.

وی بیان داشت که این شورا با هدف جلوگیری از تبعات مدیریت چندگانه و صیانت بهینه از این میراث جهانی تشکیل خواهد شد. تشکیل شورای عالی راهبری به عنوان نهادی متشکل از نمایندگان دستگاه‌های مختلف اجرایی و فرهنگی، گامی مهم در جهت هماهنگی و انسجام مدیریت مسجد است. این شورا وظیفه دارد تصمیمات کلان مربوط به حفاظت، مرمت، بهره‌برداری و توسعه پایدار مسجد را اتخاذ کند و نقش اصلی را در اجرای سند راهنمای مدیریت ایفا نماید.

سند راهنمای مدیریت و بهره‌برداری؛ چارچوبی برای حفاظت پایدار

یکی از اقدامات کلیدی در این مسیر، تدوین سند راهنمای مدیریت و بهره‌برداری از مسجد جامع اصفهان است که محوریت آن بر عهده شهرداری اصفهان گذاشته شده است. این سند با هدف تعیین وظایف و تقسیم کار میان دستگاه‌های ذی‌ربط، چارچوبی مشخص برای حفاظت و بهره‌برداری هماهنگ و علمی از مسجد فراهم می‌آورد.

استاندار اصفهان تاکید کرد که این سند باید در مدت زمان کوتاهی (۱۵ روز) به تصویب شورای عالی برنامه‌ریزی استان برسد و به تمامی نهادها و ذی‌نفعان ابلاغ شود تا اجرای آن به صورت یکپارچه و منسجم دنبال گردد. همچنین تامین منابع مالی لازم برای ترمیم و نگهداری مسجد از دیگر موضوعات مهم مطرح شده است که هر دستگاه باید سهم خود را در این زمینه ایفا نماید.

 دیدگاه کارشناسان و متخصصان درباره اهمیت مدیریت یکپارچه

کارشناسان میراث فرهنگی و معماری بر این باورند که مدیریت یکپارچه و علمی، کلید حفظ آثار تاریخی و فرهنگی است. دکتر «سعید رضایی»، پژوهشگر معماری اسلامی، معتقد است: «مسجد جامع اصفهان نه تنها یک بنای مذهبی بلکه یک سند زنده از تاریخ معماری ایران است. مدیریت چندگانه و عدم هماهنگی میان نهادها می‌تواند به تخریب تدریجی این اثر منجر شود. تشکیل شورای عالی راهبری و تدوین سند مدیریت، گامی اساسی برای جلوگیری از این روند است.»

از سوی دیگر، «نسرین احمدی»، متخصص مرمت بناهای تاریخی، تاکید می‌کند: «برای حفظ ارزش‌های تاریخی و هنری مسجد جامع، باید مرمت‌ها با استانداردهای بین‌المللی و با همکاری تمامی نهادهای مرتبط انجام شود. سند مدیریت باید شامل برنامه‌های دقیق مرمتی، گردشگری پایدار و آموزش عمومی باشد تا این میراث گران‌بها به نسل‌های آینده منتقل شود.»

اهمیت مسجد جامع اصفهان در میراث جهانی و گردشگری

مسجد جامع اصفهان به عنوان یکی از آثار ثبت شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، جایگاهی ویژه در معرفی فرهنگ و تاریخ ایران دارد. این مسجد با معماری چهارایوانی، گنبدهای زیبا، محراب‌های متعدد و تزئینات هنری خود، سالانه میزبان هزاران گردشگر داخلی و خارجی است. مدیریت بهینه این مجموعه علاوه بر حفظ ارزش‌های تاریخی، می‌تواند به توسعه گردشگری فرهنگی و اقتصادی منطقه نیز کمک شایانی کند.

حفاظت موفق از آثار تاریخی، مستلزم همکاری بین‌بخشی

تشکیل شورای عالی راهبری و تدوین سند راهنمای مدیریت و بهره‌برداری از مسجد جامع اصفهان، اقدامی ضروری و راهبردی برای حفاظت از این میراث جهانی است. با توجه به اهمیت تاریخی، فرهنگی و معماری مسجد، مدیریت واحد و هماهنگ می‌تواند زمینه‌ساز حفظ و مرمت علمی، بهره‌برداری بهینه و توسعه پایدار این اثر بی‌نظیر باشد.

تجربه‌های جهانی نشان داده‌اند که حفاظت موفق از آثار تاریخی، مستلزم همکاری بین‌بخشی، برنامه‌ریزی دقیق و تخصیص منابع مالی کافی است. امید است با اجرای این طرح‌ها، مسجد جامع اصفهان همچنان به عنوان نمادی از شکوه تاریخ و فرهنگ ایران اسلامی در جهان بدرخشد و نسل‌های آینده نیز از این میراث ارزشمند بهره‌مند شوند.