جدال بر سر عبور مترو از حریم مسجد جامع اصفهان

طرح عبور خط ۲ متروی اصفهان از مجاورت یکی از ارزشمندترین آثار معماری جهان وارد مرحله‌ای حساس شده و اکنون همه نگاه‌ها به جلسه پیش‌روی شورای تخصصی وزارت میراث فرهنگی است؛ نشستی که با حضور نمایندگان یونسکو و بر پایه نتایج مطالعات فنی دانشگاه علم و صنعت برگزار و درباره امکان یا عدم امکان عبور مترو از حریم مسجد جامع عتیق اصفهان تصمیم‌گیری خواهد شد.

به گزارش وب سایت خبری اخبار اصفهان به نقل از ایرنا، در پی هشدار رسمی یونسکو درباره پیامدهای احتمالی این پروژه عمرانی بر مسجد جامع عتیق، مقرر شد یک شورای تخصصی در وزارتخانه با حضور مسوولان شهری و شرکت مترو و تشکیل تا در این جلسه با مدل‌سازی علمی و براساس مطالعات دانشگاه علم و صنعت ثابت شود لرزش‌های ناشی از عبور مترو، آسیبی به این اثر ثبت جهانی وارد نخواهد کرد.

بر همین مبنا مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان در پاسخ به نگرانی‌ها گفته اگر مشاور شرکت مترو نتواند این موضوع را با مدلسازی‌های علمی و مستدل ثابت کند، وزارتخانه میراث فرهنگی به عبور مترو در این مسیر مجوز نخواهد داد.

پیشتر اما مدیر فنی و مهندسی قطار شهری اصفهان گفته بود که پس از ارائه مطالعات دانشگاه علم و صنعت، مسجد جامع عتیق آسیب‌شناسی می‌شود تا اثرات احتمالی عبور مترو به صورت دقیق مشخص شود.

مسجد جامع اصفهان در تلاقی توسعه و تاریخ

بر اساس گفته‌های مدیر فنی و مهندسی قطار شهری اصفهان اوضاع فعلی مسجد عتیق اصفهان به صورت بالقوه نگران‌کننده است و در صورت اجرای پروژه قطار شهری از جوار این اثر تاریخی باید به بنای آن رسیدگی شود؛ از این رو به گفته روح‌الله سعادت پور نگرانی اصلی به دوران بهره‌برداری بازمی‌گردد که باید توسط کارشناسان بررسی شود.

گزینه اصلی عبور خط مترو از زیرگذر میدان امام علی (ع) است؛ مسیری که در فاصله‌ای ۲۰ متری از بنای تاریخی مسجد جامع عتیق و در عمق ۲۵ متری زمین اجرا می‌شود منتقدان اما تأکید دارند که این مسیر نه‌تنها در حریم درجه یک مسجد قرار دارد، بلکه نزدیکی بخش‌هایی از مسجد همچون مدرسه مظفریه به خط مترو ممکن است بیم آسیب به این بنای تاریخی را پررنگ کند.

گفته می‌شود در بخش شمال شرقی مسجد، جایی که مدرسه تاریخی «مظفریه» قرار دارد، فاصله با تونل مترو به حدود ۱۲ متر می‌رسد در حالیکه بیشترین فاصله در بخش جنوب غربی مسجد، ۱۸۵ متر برآورد شده است.

در حال حاضر سه مسیر جایگزین برای خط ۲ مترو پیشنهاد شده است که هیچ‌کدام به اندازه گزینه فعلی به مسجد جامع نزدیک نیستند. با این حال، به گفته کرم‌زاده، اگر شورای فنی وزارتخانه با مسیر فعلی مخالفت کرد باید مسیر با رعایت فاصله‌ای بیش از ۱۵۰ متر از مسجد جامع طراحی شود.

مسجد جامع اصفهان در تلاقی توسعه و تاریخ

مقامات میراث فرهنگی استان اصفهان تأکید کرده‌اند که هیچ توافق رسمی و کتبی با شرکت مترو برای عبور پروژه از این فاصله نزدیک وجود ندارد و آنچه در دوره‌های گذشته به عنوان موافقت مطرح شده، صرفاً شفاهی و مشروط به ارائه طرح نهایی بدون آسیب به بنا بوده است.

نگرانی اصلی این است که در صورت عبور مترو از این حریم، ممکن است وضعیت مسجد دچار خدشه شود و حتی در معرض خطر خروج از فهرست یونسکو قرار گیرد؛ به‌ویژه آنکه بخش‌هایی از این بنای ۱۲۰۰ ساله از جمله گنبد تاج‌الملک، پیشتر دچار آسیب‌پذیری‌هایی نظیر رطوبت صعودی شده و همچنین برخی مصالح از جمله خشت‌های قرون اولیه اسلامی به کار رفته در بنای آن از همان ابتدا پخت و کیفیت لازم را نداشته است.

مسجد جامع اصفهان در تلاقی توسعه و تاریخ

در همین پیوند یک باستان شناس دوران تاریخی از دانشگاه هنر اصفهان در خصوص حساسیت مسجد جامع عتیق نسبت به لرزش‌ها و آسیب‌های احتمالی عبور مترو به ایرنا گفت: برخی گزارش‌های باستان‌شناسی از جمله اسناد آقای گالدیِری و سایر محققان نشان می‌دهد که برخی مصالح به کار رفته در ساختار مسجد از کیفیت کامل برخوردار نبوده‌اند و طی قرون گذشته نیز بارها تعمیر و بازسازی شده‌اند. برخی از این مصالح، مانند خشت‌های قرن دوم هجری به کار رفته در این بنا، در آسیب‌پذیرترین وضعیت ممکن قرار دارند و بدون تحلیل دقیق نمی‌توان ایمنی بنا را در برابر ارتعاشات عبور مترو تضمین کرد.

اوجنیو گالدیری، معمار و مرمت‌گر ایتالیایی بود که کارهای مطالعاتی و مرمتی موسسه ایزمئو (موسسه شرق‌شناسی ایتالیا) در مسجد جامع عتیق اصفهان به سرپرستی او صورت گرفت و توانست ابهام‌های فراوان در مورد تاریخ و دوره‌های معماری این بنا را رفع کند.

مسجد جامع اصفهان در تلاقی توسعه و تاریخ

عقیل عقیلی افزود: لازم است جزئی‌ترین مصالح به کار رفته در بنا از جمله خشت‌ها و آجرهایی که قدمت برخی از آن‌ها به بیش از هزار سال می‌رسد، از نظر مقاومت در برابر ارتعاش، به‌طور دقیق مورد تحلیل قرار گیرند. این مصالح باید در ضعیف‌ترین وضعیت ممکن، مبنای محاسبات فنی قرار گیرند تا مشخص شود ارتعاش ناشی از عبور روزانه قطار شهری چه تأثیری بر بنیان و ساختار بنا خواهد داشت.

عقیلی افزود: اگر مسوولان پروژه به چنین بررسی‌هایی اتکا کرده و حاضر باشند سلامت مسجد جامع عتیق و سایر آثار اطراف آن را تا چند دهه آینده تضمین کنند، می‌توان درباره مسیر مترو گفت‌وگویی کارشناسی‌تر داشت اما در غیر این صورت، نباید با آزمون و خطا، میراثی چنین ارزشمند را در معرض خطر قرار داد.

مسجد جامع اصفهان در تلاقی توسعه و تاریخ

عضو شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی (ایکوموس) با بیان اینکه سال‌ها تلاش علمی، پژوهشی، باستان‌شناسی و معماری صرف ثبت جهانی این آثار شده است، افزود: تجربه ثبت جهانی «دره‌ی خرم‌آباد» و همکاری متخصصان زبده گواه این واقعیت است که ثبت جهانی هر اثر، حاصل ده‌ها جلسه کارشناسی، ارزیابی یونسکو و فعالیت‌های دقیق علمی است اما آیا می‌توان این تلاش‌ها را نادیده گرفت و اثری جهانی را در معرض خروج از فهرست آثار جهانی قرار داد؟

عقیلی افزود: امروز باید با دقت، حساسیت و رویکرد علمی تصمیم گرفت. مسیر مترو می‌تواند چند صد متر جابجا شود اما اگر یک اثر بی‌همتای تاریخی دچار تخریب شود، قابل بازسازی و جبران نیست.

مسجد جامع اصفهان در تلاقی توسعه و تاریخ

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان نیز با اشاره به پیگیری وضعیت عبور خط مترو از حریم مسجد جامع عتیق اصفهان بر لزوم تشکیل شورای تخصصی با حضور معاون وزیر برای بررسی این موضوع تاکید کرد و افزود: قرار بود شورایی برای بررسی موضوع عبور مترو از حریم مسجد جامع عتیق اصفهان شکل بگیرد اما هنوز این شورا برگزار نشده و منتظر هستیم که موضوع در تهران در دستور کار قرار گیرد.

امیر کرم‌زاده گفت: این موضوع حساس است و باید با هماهنگی یونسکو پیگیری شود، از این رو تاکنون ۲ نامه رسمی هم در این زمینه به وزارتخانه میراث فرهنگی ارسال کرده‌ایم و تشکیل این شورا باید با حضور معاون وزیر صورت بگیرد.

وی افزود: پیگیری این موضوع هستیم تا این جلسه هر چه سریع‌تر برگزار شود.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اصفهان گفت: مشاور پروژه مترو که دانشگاه علم و صنعت است، در حال آماده‌سازی گزارش‌های فنی مختلف است تا در صورت نیاز، از طرح به صورت علمی دفاع شود.

کرم‌زاده افزود: هدف این است که مشخص شود لرزش‌های ناشی از عبور مترو هیچ آسیبی به مسجد جامع وارد نمی‌کند.

وی تاکید کرد: البته اگر در شورای فنی میراث فرهنگی به این نتیجه برسیم که این مسیر به مسجد آسیب وارد می‌کند، بدون تردید باید تغییر کند.

مدیرکل میراث فرهنگی استان اصفهان گفت: اکنون همه از جمله شهرداری اصفهان و مجریان مترو منتظر تشکیل شورای فنی در این رابطه هستند.

مسجد جامع اصفهان در تلاقی توسعه و تاریخ

مسجد جامع عتیق اصفهان به تعبیر کارشناسان، موزه زنده‌ای از هنر معماری ایرانی است و تصمیم‌گیری درباره عبور مترو از کنار آن باید با بیشترین دقت و شفافیت انجام شود.

اکنون همه منتظرند شورای فنی وزارتخانه، داده‌های علمی دانشگاه علم و صنعت و نظر یونسکو، سرنوشت نهایی عبور مترو از بیخ گوش گنجینه تاریخی اصفهان را تعیین کنند.
بیشتر بخوانید

عبور مترو از جوار «مسجد جامع» اصفهان زیر ذره‌بین یونسکو قرار گرفت
قرار است خط ۲ مترو اصفهان از بیخ گوش موزه معماری ایران بگذرد؟
جنسِ خاکِ محله مسجد «جامع عتیق» برای عبور مترو اهمیت خاص دارد
سرنوشتِ مسجد جامع عتیق اصفهان با عبور مترو چه خواهد شد؟

به گزارش ایرنا، در حال حاضر، گزینه عبور خط مترو از زیر میدان امام علی (ع) و خیابان علامه مجلسی مطرح است؛ مسیری که در عمق ۲۵ متری اجرا می‌شود و به گفته برخی کارشناسان در این عمق لایه‌های باستانی وجود ندارد و احتمال آسیب به میراث تاریخی حداقل است.

با وجود عمق مسیر، چون مترو از حریم اثر عبور می‌کند، همچنان نگرانی‌هایی درباره تاثیرات لرزش‌های بلندمدت بر پایداری سازه وجود دارد.

از سوی دیگر عبور پروژه‌های عمرانی و زیرساختی از حریم آثار ثبت شده جهانی همواره با حساسیت‌هایی از سوی یونسکو و نهادهای مرتبط با حوزه میراث فرهنگی همراه بوده است.

مسجد جامع عتیق اصفهان در سال ۲۰۱۲ میلادی در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده و به عنوان یکی از کهن‌ترین و جامع‌ترین نمونه‌های معماری اسلامی در جهان شناخته می‌شود.