اقتصاد ایران وابسته به نفت

اقتصاد ایران در دوره‌های گذشته تا اوایل دهه ۱۳۵۰ وابستگی چندانی به نفت نداشت، ولی بعد از سال ۱۳۵۲ به علت افزایش شدید قیمت نفت، درآمدهای نفتی دولت افزایش زیادی یافت. دولت آن دوره تمایل داشت تا از این درآمد برای رشد و توسعه زیرساخت‌های اقتصادی کشور استفاده کند. به این علت بودجه دولت به شدت افزایش یافت و سهم نفت از آن بسیار بالا رفت. همچنین به علت افزایش ۴ برابری قیمت نفت، سهم نفت در تولید ناخالص داخلی نیز ۴ برابر شد و جایگاه نخست را در اقتصاد به خود اختصاص داد.

به گزارش اخبار اصفهان ; مرتضی عزتی یک اقتصاد دان است وی در خصوص وابستگی اقتصاد به نفت در گفتگو با ما گفت: وابستگی اقتصاد و درآمدهای دولت به نفت بالا رفت و به اصطلاح اقتصاد ایران وابسته به نفت شد. در واقع پس از انقلاب به علت کاهش شدید تولید ناخالص داخلی در بخش‌های مختلف، سهم نفت بیشتر افزایش یافت. البته در دوره جنگ و زمان کاهش قیمت‌ها ، سهم نفت کمتر بود ، ولی از آنجا که بخش خصوصی به شدت کوچک شده بود و یارانه دولتی به شدت افزایش یافته بود، بودجه دولت و کل اقتصاد وابستگی بسیار بالاتری به نفت پیدا کرد. کاهش شدید رشد اقتصادی و در نتیجه درآمدها در سایر بخش‌ها، سهم نفت در اقتصاد و بودجه را بالا نگه داشت و وابستگی به نفت همچنان شدید باقی ماند.

رشد اقتصادی در بخش‌های مختلف پایین‌تر از ظرفیت اقتصاد

وی متذکر شد: می‌توان اینگونه گفت که علت اصلی وابستگی اقتصاد ایران و دولت به نفت به این خاطر است که رشد اقتصادی در بخش‌های مختلف دیگر ، خیلی پایین‌تر از ظرفیت اقتصاد کشور است، درحالی که اگر رشد اقتصادی دیگر بخش‌های اقتصاد ایران متناسب با ظرفیت ها بود اکنون ، دیگر بخش‌های اقتصاد چند برابر اکنون بودند و سهم نفت در اقتصاد و درآمدهای دولت بسیار کمتر بود.
عزتی افزود:اگر کشورهای مشابه ایران ولی با رشد بالا را نگاه کنیم سهم نفت از اقتصادشان بسیار کاهش یافته است. بر این پایه اگر اقتصاد ما متناسب با ظرفیت خود طی ۵۰ سال اخیر رشد می کرد، در ایران هم، نفت از اقتصاد «حدود ۳ تا ۵ درصد» را به خود اختصاص داده بود و وابستگی به نفت معنا نداشت. بر این پایه برای کاهش سهم نفت در اقتصاد اصولی‌ترین راه این است که رشد اقتصادی بالا برود.

سهم نفت خود به خود کم می شود

وی با اشاره به اینکه هنگامی که تولید ملی در همه زمینه ها رشد کند، سهم نفت خود به خود کم می شود و ارزش آن در سیاست گذاری ها بشدت پایین می آید تصریح کرد: تا زمانی که رشد اقتصاد بالا در کشور ایجاد نشود همچنان سهم نفت بالا خواهد بود و برای کاهش آن نمی توانیم کاری انجام دهیم. برای اینکه اهمیت نفت در اقتصاد کم شود باید اندازه و اهمیت بخش های دیگر را افزایش دهیم تا خود به خود نقش و اهمیت نفت کاسته شود. همچنین در کنار افزایش سهم سایر بخش ها باید سهم فرآوری در بخش نفت را هم افزایش دهیم تا شاید ارزش افزوده بخش های داخلی کشور که از نفت استفاده می کنند، افزایش یابد و جایگزین نفت خام شود. در این حالت ارزش افزوده بخش‌های پایین دستی تنها جایگزین نفت خام می شود نه اینکه سهم و اهمیت کل بخش نفت را کاهش دهد یا جایگاه وابستگی اقتصاد به نفت را کم کند.

راهکار اساسی این است که سایر بخش های اقتصاد بخوبی رشد کنند

این اقتصاد دان ادامه داد: ولی جایگاه وابستگی اقتصاد به نفت خام کم می شود، براین پایه راهکار اساسی این است که سایر بخش های اقتصاد بخوبی رشد کنند. رشد همه بخش ها در اقتصاد نیازمند سرمایه گذاری گسترده در اقتصاد است که چون سرمایه های داخلی ما نیز به اندازه کافی برای رشد و پیشرفت اقتصاد بزرگ نیستند، باید سرمایه خارجی جذب کرد. برای جذب سرمایه های خارجی باید زمینه‌های فرار سرمایه را از بین برد و زمینه‌های مساعد برای سرمایه‌گذاری را فراهم کرد. از جمله زمینه‌های لازم، افزایش امنیت اقتصادی اجتماعی، گسترش و بهبود تعاملات و روابط با سایر کشورها، آموزش سیاست گذارانی که درک درستی از اهمیت جذب سرمایه ها ندارند، بهبود فضای کسب و کار و مانند اینها است. باید شرایطی را فراهم کرد تا سرمایه گذران خارجی احساس کنند ایران نیز همانند سایر نقاط جهان امنیت دارد و سرمایه‌گذاری پرسود است. باید نه تنها شرایط لازم را فراهم کرد، بلکه برای سرمایه‌گذاران خارجی شرایطی بهتر از دیگر کشورها فراهم کرد تا در ایران سرمایه گذاری کنند.