اصفهان ؛ ۲۵ سال بعد

اصفهان نخستین شهری است که قرارداد برنامه جامع آن با رویکرد جدید توسط اداره راه و شهرسازی استان اصفهان منعقد شده و به تایید وزارت راه و شهرسازی رسیده و در دستور کار شهرداری قرار گرفته است.  برنامه جامع شهر اصفهان برای نخستین بار در کشور و به صورت پایلوت در شهر اصفهان با رویکرد مشارکتی تدوین خواهد شد، بدان معنا که در تدوین این برنامه، سهم‌داران یعنی همه افراد و گروه‌هایی که چه مثبت و چه منفی به طور مستقیم یا غیرمستقیم از برنامه تاثیر پذیرفته یا بر آن تاثیر می‌گذارند، دخیل و سهیم خواهند بود.

تهیه برنامه‌های جامع برای شهرها همواره روندی از بالا به پایین داشته و پس از تصویب برنامه‌ها مصوبات، در قالب دستورالعمل یا اسناد بالادستی به نهادهای مرتبط و مراتب میانی و پایین‌تر برای اجرا ارسال می‌شد، اما برنامه جامع شهر اصفهان، با رویکرد مشارکتی در نظر دارد با هم اندیشی سهم‌داران شهر از همه طیف‌ها و لایه‌های اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی برنامه‌هایی را تدوین کند که قابلیت اجرا در فضای کنونی شهر و با در نظر گرفتن نیازهای آینده را داشته باشد.

در نخستین گام بعد از انتخاب اصفهان به عنوان پایلوت اجرای این برنامه، تفاهم‌نامه برنامه جامع شهر اصفهان با رویکرد نوین مشارکتی، در ابتدای سال ۹۷ بین معاونت شهرسازی و معماری وزارت راه و شهرسازی، اداره کل راه و شهرسازی استان، شورای شهر و شهرداری اصفهان منعقد شد.

     شورای راهبری آفتی در روند تدوین برنامه جامع شهر

«سهراب مشهودی»، دبیر گروه شهرسازی جامعه مهندسان مشاور ایران، شورای راهبری را آفتی در روند تدوین طرح جامع شهر با رویکرد نوین می‌داند و معتقد است«اگر شورای راهبری قوی کار کند، مهندس مشاور به نقشه‌کِش شهر تبدیل می‌شود نه طراح طرح تفصیلی و با این روال مشخص نیست مسئول طرح جامع، شورای راهبری خواهد بود یا نهاد دیگری مسئول است؟»

وی می‌گوید: به طور معمول عمر طرح‌های جامع ۱۰ سال است و باید پس از آن طرح تجدید نظر تهیه شود.

این کارشناس ارشد شهرسازی و معماری ادامه می‌دهد: آنچه در قرارداد تیپ ۱۲ شرح خدمات شهرسازی کشور تعریف شده، ارایه شرح خدمات برای طرح‌های جامع بود نه برای تجدیدنظرها، از این رو مقرر شده در طرح‌های تجدید نظر شرح خدمات دیگری تهیه شود که البته اتفاق نیفتاد و در نتیجه تکرار مکرراتی انجام و باعث شد طرح‌های تجدید نظر به خوبی پیش نرود.

وی با بیان اینکه نظارت بر انجام طرح‌های تجدید نظر به وسیله مهندسان مشاور در پیوست قرارداد تیپ ۱۲ مد نظر قرار گرفت که این موضوع نیز محقق نشد، اظهار می‌کند: موضوع دیگر این بود که با تفویض اختیار به چند ارگان دیگر، مرحله تصمیم‌گیری برای اجرای طرح‌ها فرایندی طولانی پیدا کرد، از این رو اجرای طرح‌های تجدید نظر خروجی مفیدی به همراه نداشت.

مشهودی اضافه می‌کند: کمیته‌ای مشترک با وزارت راه و شهرسازی در جامعه مهندسان مشاور تشکیل شد و در نهایت طرح جامع شهر با رویکرد نوین مورد توجه قرار گرفت که به صورت پایلوت در اصفهان تجربه می‌شود.

وی با بیان اینکه در طرح جامع شهر با رویکرد نوین مقرر شده بود نظر نهایی جامعه مهندسان مشاور اعلام شود، می‌گوید: با توجه به اینکه بدون نظر نهایی جامعه مشاوران تدوین برنامه جامع در حال انجام است، از این رو آنچه در حال انجام است با اشکالات زیادی همراه شده که مهمترین آن در هم‌ آمیخته‌شدن طرح‌های جامع و تفصیلی است که امکان دارد یکدیگر را مخدوش کند.

دبیر گروه شهرسازی جامعه مهندسان مشاور ایران تصریح می‌کند: طرح جامع بر خلاف طرح تفصیلی که طرحی محلی به شمار می‌رود، یک طرح جامعیت‌دار است که دیدگاه ملی در آن اهمیت دارد از این رو باید تفاوت‌هایی به لحاظ دیدگاه و نحوه تدوین آن وجود داشته باشد، اما آنچه در اصفهان اتفاق می‌افتد که نتیجه این ادغام است بیشتر نگاه محلی و تفصیلی دارد.

وی با انتقاد از اینکه در روند تدوین برنامه جامه شهر اصفهان با رویکرد نوین الزاماتی که باید دیدگاه ملی داشته باشد، نادیده گرفته شده است، تاکید می‌کند: ادغام دیدگاه‌ها در خصوص طرح‌های جامع و تفصیلی می‌تواند دردسرساز شود، اما اگر بتواند به موقع خود را جدا کرده و شفاف باشد که کدامیک از نظرها و دیدگاه‌های گروه‌های مختلف در طرح جامع یا طرح تفصیلی به کار رود، نتایج بهتری به همراه خواهد داشت بنابراین باید منتظر نتایج بررسی طرح پایلوت جامع با رویکرد نوین باشیم.

وی با اشاره به تشکیل نهاد شورای راهبری در ساختار جدید تدوین برنامه جامع، ادامه می‌دهد: شورای راهبری رویکرد خوبی نیست، زیرا امکان دارد در مراودات راه و شهرسازی و شهرداری در شهرهای بزرگ مؤثر باشد، اما طرح‌ها را به سمت پیشرفت حرکت نخواهد داد.

این کارشناس ارشد شهرسازی و معماری با اشاره به چالش‌های تدوین برنامه جامع شهر اصفهان با رویکرد نوین، اظهار می‌کند: نباید دیدگاه طرح برنامه جامع با رویکرد نوین از طرح جامع و تفصیلی ادغام شود. مشهودی خاطرنشان می‌کند: طرح جامع را ۱۱ معاون وزیر تصویب می‌کنند و در حالی که به راحتی امکان اضافه شدن شهرداران و شوراها به آن وجود داشت، این اقدام انجام نشد زیرا نگران بودند با اضافه شدن این دو بخش، دیدگاه طرح محلی شود و دیدگاه ملی از بین برود، در حالی که برای طرح تفصیلی تنها پنج تصمیم گیرنده وجود دارد که یکی از آنها شهردار است.

     آینده نگری شهر برای ۲۵ سال آینده

«سید احمد حسینی‌نیا»، معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان نیز درباره برنامه جامع شهر اصفهان با رویکرد نوین اظهار می‌کند: کلانشهر اصفهان از سوی وزارت راه و شهرسازی به عنوان پایلوت تهیه برنامه جامع انتخاب شد و این برنامه سیاست‌های کلی، استراتژی برنامه‌ریزی و آینده‌نگری شهر را تا ۲۵ سال آینده برنامه‌ریزی می‌کند.

وی تصریح می‌کند: بر اساس دستور کار وزارتخانه راه و شهرسازی، تصمیم بر این است که در تهیه برنامه جامع یک رویکرد نوین دنبال شود.

معاون شهرسازی و معماری شهردار اصفهان می‌گوید: رویکرد تدوین برنامه جامع شهر اصفهان، از پایین به بالا توأم با مشارکت ذی‌نفعان به خصوص شهروندان است که با تدوین آن به دنبال تعیین سیاست‌های کلان توسعه شهر اصفهان در ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیست محیطی و… بر اساس مشارکت مردم و رسیدن به اجماع همگانی هستیم و به نوعی با تهیه این برنامه جامع نظام برنامه ریزی شهری ایران دچار تغییر خواهد کرد.

وی با بیان اینکه اگر برنامه جامع در اصفهان خوب اجرا شود، می‌تواند الگوی خوبی برای همه کشور باشد، ادامه می‌دهد: با مشارکت شهروندان این تجربه خوب که برای نخستین بار آغاز شده، می‌تواند منجر به یک برنامه جامعی شود که اصفهان را در مسیر توسعه پایدار قرار خواهد داد.

حسینی‌نیا اظهار می‌کند: شهروندان باید بتوانند در ارتقاء شهر خود در حوزه‌های مختلف فرهنگی، اجتماعی، زیست محیطی نقش داشته باشند و به طور کلی هر شهر باید توان ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان خود را داشته
باشد.

وی با بیان اینکه مشارکت فعال قشرهای مختلف مردمی و گروه‌های ذی‌نفع در فرایند تدوین برنامه جامع شهر اصفهان با رویکرد نوین گامی مؤثر در تحقق اهداف توسعه شهری اصفهان است، می‌گوید: فرآیند برنامه‌ریزی برای این طرح شامل چهار مرحله کلان شناخت وضع موجود، تحلیل یا ریشه‌یابی وضع موجود، آینده نگری و تجویز است؛ این برنامه هم اکنون در مرحله توصیف و تحلیل(تشخیص) است و در مهرماه سال‌جاری به پایان خواهد رسید.